حقوق والدین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حقوق والدین، فرزندان،
قرآن مجید،
احسان به والدین.
پرسش: وظایف فرزندان در برابر پدر و مادر چیست؟
پاسخ: اهمیت رعایت حقوق والدین (پدر و مادر) در
قرآن به حدی است که در چند آیه بعد از نهی از شرک به
خداوند، به آن امر شده است و در روایات نیز جزو با فضیلت‌ترین اعمال ذکر شده است؛ اما مصادیقی که در قرآن و روایات از حقوق ذکر شده عبارت‌اند از: ۱. مؤدبانه با پدر و مادر
سخن گفتن و برخورد متواضعانه با آنها؛ ۲. در خواست
رحمت از خدا برای آنها؛ ۳. اطاعت آنها در غیر معصیت الاهی.
در قرآن و
روایات به موضوع حقوق پدر و مادر بر فرزندان توجه فراوانی شده است؛ در طی فصل‌های زیر به این موضوع پرداخته خواهد شد:
قرآن به حقوق پدر و مادر آن‌چنان اهمیت می‌دهد که در چند مورد بعد از نهی از
شرک به خداوند، احسان و نیکی به پدر و مادر را سفارش می‌کند؛ به‌عنوان مثال:
در بیان عهدی که از بنی‌اسرائیل گرفته است می‌فرماید: "و (به یاد آورید) زمانی را که از بنی‌اسرائیل پیمان گرفتیم که جز الله را عبادت نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید".
مشخص است که پیمان گرفتن بر
نیکی به والدین، بر اهمیت این امر اشاره می‌کند.
در جای دیگر با عبارت "و قضی ربک" به معنای این‌که "پروردگارت حکم قطعی کرد" و باز بعد از نهی از شرک، به
احسان پدر و مادر امر می‌کند: «
وَ قَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا...؛ و پروردگارت حکم کرد که جز او را
عبادت نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید».
چنین مطالبی به کرات در آیات ۳۶ سوره نساء
، ۱۵۱ سوره انعام
، ۸ سوره عنکبوت
و ۱۵ سوره‌های لقمان
و احقاف
نیز آمده است.
علاوه بر این تأکیدها، قرآن با ذکر نیکویی اولیا و
انبیای الاهی به والدین خود به نحو دیگری به اهمیت این مطلب تأکید نموده است؛ مثلاً در سوره مریم، ضمن بیان فضایلی که در وجود حضرت یحیی ـ علیه‌السلام ـ به ودیعه نهاده، او را نیکوکار به والدینش خوانده است: «
وَ بَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَ لَمْ يَكُن جَبَّارًا عَصِيّ».
در روایتی حضرت
امام صادق علیه‌السلام در جواب این سؤال که کدام اعمال برترند؟ می‌فرمایند: "
نماز اول وقت، نیکی به والدین و
جهاد". آوردن نیکی به پدر و مادر بعد از نماز اول وقت و قبل از جهاد نشان از اهمیت آن نزد ائمه دارد.
در روایتی دیگر از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نقل شده که نیکی به پدر و مادر را چه صالح باشند و چه بدکار، از جمله مواردی شمرده‌اند که هیچ‌کس نمی‌تواند بهانه‌ای در آنها بیاورد.
در قرآن و
روایات مصادیق و مواردی از حقوق پدر و مادر بر فرزندان را به‌صورت جزئی بیان کرده است که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:
در آیه‌ای می‌فرماید: "... چون یکی یا هر دو (پدر و مادر) به پیری رسند، حتی به آنان "اُف" مگو و آنها را از خود مران؛ بلکه بزرگوارانه با ایشان سخن بگوی".
در روایتی نیز امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌فرمایند: اگر کم‌تر از "اف" عبارتی وجود داشت،
خداوند از آن نهی می‌فرمودند.
در ادامه آیه بالا می فرماید: "و بال‌های
تواضع خویش را از روی
رحمت و مهربانی در برابر پدر و مادر فرود آر".
تعبیر استعاری "فرود آوردن بال
رحمت" در این آیه بر حد اعلای تواضع در برابر والدین دلالت می‌کند.
در روایتی از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نقل شده که فرمودند: "فرزند سه وظیفه در قبال پدر و مادر دارد؛ شکرگذاری آنها در همه حال، اطاعت آنها در آن‌چه امر و نهی می‌کنند، در غیر معصیت الاهی و خیرخواهی آنها در
آشکار و خفا".
در همان آیات به
دعا کردن برای پدر و مادر امر می‌فرماید: "... و بگو پروردگارا بر آنها (پدر و مادر) رحم کن؛ همان‌طور که آنها مرا در کوچکی
تربیت کردند".
علاوه بر اینها به موارد جزئی‌تری نیز اشاره شده است؛ مثل روایتی از
امام موسی بن جعفر علیه‌السلام که فرمودند: از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ درباره حق والد بر فرزند سؤال کردند، ایشان جواب داد که فرزند نباید
والدین خود را به نام صدا بزند و در راه رفتن و نشستن بر آنها سبقت گیرد و موجب توهین دیگران به ایشان شود".
و در آیه‌ای نیز انفاق به والدین را مقدم بر هر انفاقی می‌کند و می‌فرماید: "از تو می‌پرسند که چه انفاق کنند. بگو هر مالی که می‌بخشید، پس به والدین و نزدیکان و ... ببخشید".
از مطالب گذشته ممکن است به نظر آید که لازمه احترام به والدین اطاعت مطلق از ایشان در تمام امور است، اما باید گفت که از دیدگاه قرآن چنین روشی در برخورد با ایشان صحیح نیست. بنا بر آیات قرآن احترام به پدر و مادر و اطاعت از ایشان تنها در جایی سفارش شده است که به مخالفت فرزندان با دستورات واجب الاهی و خروج از
عدالت و
حق منتهی نشود.
چنان‌که در آیه‌ای افراد را به برپایی قسط (عدل و داد) و شهادت دادن به حقیقت و راستی امر می‌کند، حتی اگر بر ضد خود و یا
والدین و نزدیکانشان تمام شود: «...
كُونُواْ قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِين ...»
افزون بر این، در جایی به صراحت
انسان را از این‌که در برابر تلاش والدینش در شرک ورزیدن او به خداوند عقب‌نشینی کند و به خدا مشرک شود نهی کرده است و می‌فرماید: "به انسان سفارش کردیم که به والدینش نیکی کند و اگر آن دو سعی کردند که چیزی را که به آن علم نداری شریک من قرار دهی از آنها اطاعت نکن...".
و در نهایت
قرآن در سوره لقمان به این نکته اشاره می‌کند که عدم اطاعت فرزند از والدین در شرک به
خدا مجوز بدرفتاری او با ایشان نیست و می‌فرماید:"با آنها در
دنیا به‌خوبی مصاحبت و رفتار کن".
در قرآن و روایات علاوه بر توصیه به رعایت حقوق والدین، دلیل این توصیه‌ها را نیز متذکر شده است که همانا زحماتی است که والدین به ویژه مادران در امر
تربیت و نگه داری فرزندان متحمل می‌شوند.
پایگاه اسلام کوئست.
