حفیظ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خداوند،
صفات خداوند، قرآن، حدیث.
پرسش: حافظ و حفیظ (صفات خداوند) در لغت،
قرآن و
حدیث به چه معناست؟
صفت «حافظ»، در لغت،
اسم فاعل و «حفیظ (نگاهبان، نگه‌دار)»،
فعیل به معنای فاعل و هر دو از مادّه «حفظ» است که بر نگه‌داری و باز‌داشتن چیزی از گم‌شدن و تلف‌شدن دلالت دارند.
ابن منظور می‌گوید: حفیظ، از صفات خداوند (عزوجل) است که در نگه‌داری همه اشیا، هم وزن ذرّه‌ای در
آسمان‌ها و
زمین، از حفظ او به در نمی‌رود و هر خوبی و بدی‌ای که آفریدگان و بندگانش می‌کنند، نگاه داشته و آسمان‌ها و زمین را با نیروی خود، نگاه داشته و نگاهداریِ آنها، بر او گران نیست که بلندمرتبه سترگ است.
هم‌چنین می‌گوید: «حفظ» در برابر فراموشی به‌کار می‌رود و آن نیز باز‌داشتن چیزی از گم‌شدن در
علم و یاد‌کرد است.
لفظ «حافظ» و «حفیظ»، هر یک، پنج بار در قرآن کریم به‌کار رفته و آیات و احادیث، ویژگی‌های متنوّعی را برای حافظ و حفیظ به‌عنوان دو نام از نام‌های خدای متعال، ذکر کرده‌اند که مهم‌ترینِ آنها دو نکته است:
برخی احادیث، صفت حافظ (بودن) را منحصر در خدا دانسته‌اند: «هیچ نگاهبانی جز تو نیست».
در توجیه این امر، دو نکته در خور توجّه است: نخست آن که پیدایش و بقای آفریده‌ها، از خداوند سبحان تحقّق می‌یابد و اگر
فیض و
اراده او لحظه‌ای به موجودات تعلّق نگیرد، نابود می‌شوند. بر‌این‌پایه، نگاه‌دار حقیقی و مطلق تمام موجودات، فقط خداست. دوم آن‌که هر گاه صفت کمالیِ حافظ بودن، در موجودات یافت شود، این کمال، مانند دیگر کمالات، از سوی خداست و به او باز می‌گردد.
در آیات و احادیث، صفت حافظ برای خداوند والا، گاه به‌معنای حفظ از نابودی در خارج است: «کرسی او، آسمان‌ها و زمین را در‌بر‌گرفته و نگه‌داری آنها، بر او گران نمی‌آید، و اوست بلند پایه سترگ».
و گاه به‌معنای حفظ چیزی در
علم است: «پاک است آن‌که نگاهبانی است که از یاد نمی‌برد».
هم‌چنان که در معنای واژگانی آمد، حفظ، در اصل به‌معنای «نگه‌داری چیزی و باز‌داشتن آن از گم‌شدن و تلف‌شدن» است و این نگه‌داری، گاه وجودی و خارجی است و گاه ذهنی و علمی، و این دو، در لغت و در آیات و احادیث، یکسان لحاظ شده‌اند.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله « حافظ و حفیظ» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۴/۱۲.
