حفظ حدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حفظ و ضبط احادیث،
حافظه، راویان، خطا و سهو، کتابت.
پرسش: در
سند برخی از دعاها و زیارت‌نامه‌ها مثل
زیارت عاشورا آمده است که شخصی خدمت
معصوم ـ علیه‌السلام ـ رسید و دید که معصوم این
دعا یا
زیارت را می‌خواند و معصوم فواید این دعا یا زیارت را نیز ذکر کرده است. حال پرسش این است: آیا در همه موارد، فرد سؤال‌کننده از اول تا آخر دعا را بوده و با خواندن این دعا توسط معصوم ـ علیه‌السلام ـ توانسته آن‌را
حفظ کند؟ و چطور ممکن است با یک‌بار بیان دعا یا
زیارت‌نامه که عموماً طولانی نیز می‌باشند، بتوان این دعاها را حفظ کرد؟
پاسخ:
یکی از مباحث مهم درباره صفات راویان
حدیث ، توانایی حفظ و ضبط سخنان
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و
ائمه اطهار ـ علیه‌السلام ـ است.
مقصود از ضبط، آن است که راوی از چنان
حافظه و قدرت تمییزی برخوردار باشد که بتواند روایات را بدون غلط و
تحریف نقل کند و حداقل، قدرت ضبط و حفظ او بیشتر از
سهو و اشتباهش باشد؛ زیرا نمی‌توان راهیافت هرگونه
خطا و سهو در نقل را منتفی دانست. این شرط مورد اتفاق محدثان
اهل سنت بوده و در میان عموم محدثان
شیعه مورد پذیرش قرار گرفته است،
و در میان اصحاب
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و
ائمه اطهار ـ علیهم‌السلام ـ همیشه کسانی بودند که قدرت و توانایی حفظ حدیث را داشتند.
حفظ و ضبط احادیث دو گونه بود: أ. توانایی ثبت و ضبط حدیث در
ذهن و
قلب؛ ب. توانایی ثبت و ضبط حدیث در
کتابت و
نوشتن.
این توانایی
صحابه و راویان حدیث، به‌گونه‌ای بود که سخنان، دعاها و زیارت‌نامه‌های طولانی را به‌واسطه ذهن و قلب یا نوشتن حفظ و ثبت و ضبط می‌کردند. طبیعی است که تا پایان فرموده
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و امامان ـ علیهم‌السلام ـ
صبر می‌کردند تا وظیفه خویش را در این باره انجام دهند.
به علاوه خواندن برخی دعاها و زیارت‌نامه‌ها چون از سوی
معصوم ـ علیه‌السلام ـ تکرار می‌شد، حفظ و ثبت آن برای راویان آسان بود؛ مانند این‌که امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ هر سال در تمام یا بیشتر سحرهای
ماه رمضان دعای ابوحمزه ثمالی را می‌خواندند.
از طرفی به دلیل فقدان وسایل ضبط صدا و تصویر و
ارتباط جمعی و نیز کمبود کتاب‌ها و دانش‌های مختلف و گسترده، استعدادی در میان برخی افراد وجود داشت که به محض شنیدن یک عبارت طولانی، آن‌را حفظ می‌کردند و در
تاریخ به این خصوصیت برخی از راویان اشاره شده است؛ مانند این‌که درباره أبوإسحاق إبراهیم بن خالد بن نصر جُرمِیهَنیّ نقل شده است که دارای
حافظه قوی بود؛ به‌طوری‌که کتاب‌هایی داشت و هر آنچه شنیده بود، در آنها نوشته بود و این کتاب‌ها را به یکی از
دوستان خود سپرده بود که برای او نگه‌داری کند؛ اما روزی این مرد
وفات کرد و تمام کتاب‌هایی را که داشت با او دفن کردند و وقتی این
خبر به گوش ابراهیم بن خالد جرمیهنی رسید؛ تصمیم گرفت که تمام مطالبی را که در آن کتاب‌ها بود، دوباره از حفظ شروع به
نسخه‌برداری و نوشتن نماید و این کار را انجام داد.
پایگاه اسلام کوئست.
