حدوث و قدم قرآن از منظر مذاهب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن، حدوث و قدم قرآن.
پرسش: دیدگاه فرق و مذاهب
اهل سنت درباره
حدوث و قدم قرآن چیست؟
اهل سنّت بویژه مذاهب
مالکی،
شافعی و
حنبلی، بر اثر گرایش اهل حدیثیِ حاکم بر آنها، معتقدند که
کلام خداوند، عبارت از
علم اوست که قدیم و غیر مخلوق است.
در باره نظر
ابوحنیفه در این مسئله، اختلاف است. منشأ این اختلاف، تحوّلات بعدی در مذهب کلامی اوست که توسط شاگردانش بویژه قاضی ابو یوسف رخ داد. با این حال، نظر مشهور بویژه با توجه به رویکرد عقل گرایانه وی آن است که وی قائل به مخلوق بودن قرآن بوده است؛
امّا برخی منابع دیگر، آن را سخت مردود دانسته و نه تنها نظر مخالف را به وی نسبت داده‌اند، بلکه قائلان به مخلوق بودن را از نظر وی کافر شمرده‌اند.
از شافعی نیز نقل شده که بر سر این مسئله با چند تن از
معتزله از جمله
بشر مریسی از معتزلیان بغداد و نیز
حفض الفرد، مناظراتی داشته و حتی ایشان را
تکفیر کرده است.
احمد بن حنبل نیز در اوج مجادلات کلامی در این باره می‌گوید:[قرآن، کلام خداست و
کلام خدا، علم اوست. پس علم خدا نمی‌تواند حادث باشد. قرآن چیزی است که خداوند به آن تکلم کرده و چیزی که
خدا با آن تکلم کند، مخلوق و حادث نیست. هر کس بگوید که قرآن، مخلوق است کافر است و هر کس منکر قدیم بودن آن را کافر نداند، او هم کافر است.
از بین فرق کلامی،
حشویه،
کلابیه،
اشاعره و برخی از
مرجئه، کلام خدا را قدیم به شمار آورده و معتزله، برخی از مرجئه و
خوارج، آن را حادث و مخلوق دانسته‌اند. ایشان معتقد
بودند کلام خداوند که قرآن از آن جمله است، صفت فعل و مخلوق خداوند است. آنان در این بحث معتقد بودند که اعتقاد به قرآنِ قدیمِ غیر مخلوق، با مفهوم یگانگی خدا سازگار نیست.
مخلوق بودن قرآن به نظر آنان بدین معناست که خداوند با الفاظ سخن نمی‌گوید؛ بلکه برای برقرار کردن ارتباط با مخاطب، آوا و اصوات کلام را که به صورتی قابل شنیدن باشد می‌آفریند و این آوا، مجازاً کلام نامیده می‌شود
و معتقد بودند که قرآن، کلام خدا و حادث است و همه صفات حدوث در آن جمع است. قرآن، از سوره‌ها، آیات، کلمات و حروف ترکیب یافته که خوانده و شنیده می‌شوند و دارای آغاز و انجام است، بنا بر این نمی‌تواند ازلی باشد. از این گذشته، در قرآن،
ناسخ و منسوخ هست و ناسخ، منسوخ را نسخ می‌کند و جایز نیست که قدیم، در معرض نسخ واقع شود، یا ازلی، به حدوث متصف گردد. بنا بر این، قرآن، مخلوق است. کلام خدا نیز مخلوق است و خداوند هنگام حاجت آن را خلق می‌کند و این کلام قائم به او نیست؛ بلکه خارج از ذات اوست و آن را در محلی می‌آفریند و در آن محل شنیده می‌شود.
در مقابل این نظر،
ابوالحسن اشعری، بنیان‌گذار مکتب کلامی اشعری، عقیده داشت که کلام خدا نه مخلوق است و نه علم او؛ بلکه صفت ذات اوست.
... قرآن کلام خدا و غیر مخلوق است و هر کس سخن از خلق آن بگوید کافر است.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «حدوث و قدم قرآن از منظر مذاهب» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۲۳.
