اهتمام به فرایض در حدیث حضرت عبد العظیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضرت عبدالعظیم،
فرایض،
حدیث.
پرسش: اهتمام به فرایض در حدیث حضرت عبد العظیم (علیه‌السّلام) چگونه تبیین شده است؟
الامالی للطوسی: عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنی، قال: حدّثنا ابو جعفر محمّد بن علیّ، عن ابیه، عن جدّه، عن جعفر بن محمّد، عن آبائه، عن علیّ (علیهم السلام)، قال:
«قالَ رَسولُ اللَّهِ (صلی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله): السُّنَّةُ سُنَّتانِ: سُنَّةٌ فی فَریضَةٍ، الاَخذُ بِها هُدیً و تَرکُها ضَلالَةٌ، و سُنَّةٌ فی غَیرِ فَریضَةٍ، الاَخذُ بِها فَضیلَةٌ، و تَرکُها الی غَیرِها
[غَیرُ
] خَطیئَةٍ.
گفتنی است که این حدیث در
الکافی با سند دیگر از
امام علی (علیه‌السّلام) نقل شده و در آن به جای «ترکها الی غیرها خطیئة» «ترکها الی غیر خطیئة» آمده و در
الخصال ، «و ترکها غیر خطیئة» آمده است. علّامه مجلسی در
بحار الانوار این حدیث را از
الامالی طوسی، همانند نقل الخصال آورده است و ظاهر شروح کافی نیز اضافه غیر به خطیئة است. بنا بر این به نظر می‌رسد که متن الخصال، اصح باشد. از این‌رو، متن را مطابق آن اصلاح کردیم.)
حضرت عبد العظیم (علیه‌السّلام) به نقل از
امام جواد (علیه‌السلام)، از پدرانش (علیهم‌السّلام):
پیامبر خدا (صلی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) فرمود: «سنّت، دو گونه است: سنّت فریضه (
واجب) که عمل به آن، هدایت و ترک آن، گم‌راهی است و سنّت غیر فریضه (غیر واجب) که عمل به آن،
فضیلت است و ترک آن،
گناه نیست».
مقصود از «سنّت» در این حدیث، مجموعه برنامه‌ها و دستور العمل‌هایی است که
اسلام برای هدایت
انسان به سوی مقصد اعلای انسانیت و رسیدن به کمالات مادّی و معنوی ارائه کرده است.
این برنامه‌ها به دو بخش تقسیم می‌شوند:
برنامه‌هایی که رعایت آنها لازم و ترک آنها موجب گم‌راهی است. این برنامه‌ها شامل انجام دادن واجبات و ترک محرّمات‌اند و «سنّتِ فریضه» یا «
فرایض» نامیده می‌شوند.
برنامه‌هایی که رعایت آنها نیکوست؛ لیکن ترک آنها به گم‌راهی نمی‌انجامد. این برنامه‌ها شامل انجام مستحبّات و ترک مکروهات‌اند و «سنّت غیر فریضه» یا «فضایل» نامیده می‌شوند.
پیام اصلیِ این حدیث، عبارت است از اهتمام و جدّیت تمام در انجام فرایض.
توضیح این پیام، این که:
شیطان، تا آن‌جا که بتواند، تلاش می‌کند انسان را به‌طور کامل، از فرایض و فضایل دور نگه دارد، به گونه‌ای که هیچ کار نیکی از انسان صادر نشود، و اگر نتوانست، تلاش می‌کند که کار نیک او، بی خاصیت شود و نقشی در سعادت او ایفا نکند. شیطان برای رسیدن به این هدف، از حیله‌های مختلف و دام‌های رنگارنگی استفاده می‌نماید.
یکی از حیله‌های شیطان برای گم‌راهی انسان و بی اثر کردن کارهای نیک او، وادار ساختن او به فضایل همراه با بی اعتنایی به فرایض است، مانند کسی که
خضوع و
خشوع در
عبادت دارد؛ ولی در
دین، بدعت می‌گذارد. در حدیثی از پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) آمده که شیطان
بدعت‌گذاران در دین را رها می‌کند تا هر چه می‌خواهند، عبادت کنند و در عبادت، اظهار خشوع نمایند و اشک بریزند!
یا به
نافله شب اهمّیت می‌دهد؛ ولی در کنار این فضیلت، دل مؤمنی را با زبان یا قلم می‌آزارد.
یا مدرسه می‌سازد؛ ولی حقوق واجب مالی خود را پرداخت نمی‌کند.
یا خانمی که به
حجاب اهمّیت نمی‌دهد؛ ولی زیارت عاشورایش ترک نمی‌شود.
نکته قابل توجّه، این است که اگر اشتغال به فضایل، سبب بی‌اعتنایی به فرایض و ترک آنها شود، فضایل نیز خاصیت خود را از دست می‌دهند و موجب نزدیکی انسان به خداوند سبحان نمی‌گردند. در حدیثی از امام علی (علیه‌السّلام) آمده که فرمود:
«لا قُربَةَ بالنَّوافِلِ اذا اضَرَّت بالفَرائضِ؛
هر گاه مستحبّات به واجبات لطمه زنند، مستحبّات موجب نزدیکی
[انسان به خدا
] نمی‌گردند.»
و در حدیثی دیگر از ایشان آمده:
«انّک انِ اشتَغَلتَ بفَضائلِ النَّوافِلِ عَن اداءِ الفَرائضِ، فلَن یَقومَ فَضلٌ تَکسِبُهُ بِفَرضٍ تُضَیِّعُهُ؛
اگر با پرداختن به فضیلت مستحبّات، از به جا آوردن فرایض باز می‌مانی، هرگز آن فضیلتی که به دست می‌آوری با
[گناه
] آن فریضه‌ای که ضایعش می‌کنی، برابری نمی‌کند.»
با در نظر گرفتن مطالبی که گذشت، راز تأکید
اهل بیت (علیهم‌السّلام) بر اهمّیت دادن
مسلمانان بر انجام فرایض گشوده می‌شود.
پیامبر خدا (صلی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله)، پرهیزگارترینِ مردم را کسی می‌داند که به فرایض الهی عمل کند:
«اِعمَلْ بفَرائضِ اللَّهِ تَکُن اتقَی الناسِ؛
به فرایض خدا عمل کن، تا از پرهیزگارترینِ مردم باشی.»
همچنین
امام زین العابدین (علیه‌السّلام) فرموده:
«مَن عَمِلَ بما افتَرَضَ اللَّهُ علَیهِ فهُو مِن خَیرِ الناسِ؛
هر کس به آنچه
خداوند بر او فرض کرده است عمل کند، او از بهترین مردمان است.
با‌اندکی تأمّل، معلوم می‌شود که حکمت تأکید خاندان رسالت بر انجام فرایض، این است که مبادا
مسلمانان، گرفتار فریب
شیطان شوند و فضایل، جای فرایض را در زندگی آنها بگیرد، وگر نه، بدیهی است که پس از انجام فرایض، فضایل اخلاقی و عملی، موجب افزایش
تقرّب به خدای سبحان و رسیدن به قلّه کمالات انسانی می‌گردد.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «اهتمام به فرایض در حدیث حضرت عبد العظیم» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۷/۱۲.
