انواع روش‌های مطالعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مطالعه درست.
پرسش: انواع روش‌های مطالعه صحیح را نام ببرید؟ شرایط مطالعه چه‌گونه باید باشد؟
پاسخ:
بی‌شک دست‌یابی به تکنیک‌های
مطالعه موفق، یک ضرورت اساسی برای دست‌رسی به موفقیت‌های تحصیلی است. هر دانش‌آموز و دانش‌جویی در آغاز تحصیل، نیم‌نگاهی به آینده دارد، به گذراندن موفق آزمون‌ها و گذر از مرز پرسش‌ها، ابهامات و فشارهای روانی اطرافیان، برای رسیدن به این کام‌یابی‌ها، توجه شما را به راهکارهای زیر جلب می‌کنم:
مطالعه موفق و ثمربخش از دو عامل متأثر است:
۱. داشتن
انگیزه و
علاقه نسبت به درس و کتاب مورد نظر؛
۲. به‌کارگیری و استفاده ماهرانه از فنون و روش‌های مطالعه، داشتنن انگیزه و علاقه نسبت به مطالب سبب می‌شود تا شخص به مطالعه بیش‌تر بپردازد و کاربرد فنون بهتر، مطالعه را آسان‌تر، سریع‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کند. در نتیجه علاقه خواننده نسبت به مطالعه افزایش می‌یابد و باعث می‌شود که او در زمان کم‌تر مطالب بیش‌تری را بخواند و به‌خوبی به یاد بسپارد.
مطالعه روش‌های مختلف دارد که در این‌جا به تعدادی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌گردد:
در این روش فرد از زمانی که
کتاب را باز می‌کند، شروع می‌کند به خواندن متن و پشت سرهم بدون توقف متن‌ها را می‌خواند تا زمانی که خسته شود یا زمان مطالعه به پایان برسد. اکثر افراد از این روش استفاده می‌کنند؛ ولی
این بدترین روش برای مطالعه است؛ زیرا در این حالت تمرکز فرد در سطح پایین قرار دارد، مطالعه‌گر در حالت منفعل قرار می‌گیرد و احتمال خواب‌آلودگی زیاد است.برخی معتقدند از آن‌جا که شیوه نگارش کتاب‌های درسی، تحلیلی است، اطلاعات کلیدی در اوایل و اواخر فصل قرار دارد؛ بنابراین در مطالعه این‌گونه کتاب‌ها باید نکات زیر رعایت شود:
ـ چند پاراگراف اول هر فصل را بخوانید.
ـ چند پاراگراف آخر را نیز بخوانید.
ـ اگر کتاب دارای پرسش‌هایی باشد، آن‌ها را مطالعه کنید.
ـ تیتر‌ها و عنوان‌های فرعی را بخوانید.
ـ یکی دو خط از هر پاراگراف در اواسط متن را که به نظر مهم می‌آید، بخوانید.
ـ بخش نهایی کتاب یا خلاصه نتایج را هم بخوانید.
این روش نیز روش مناسبی برای مطالعه نیست؛ زیرا فرد نمی‌تواند بر کلیت مطالب تسلط پیدا کند.روش برجسته‌سازی (خط کشیدن زیر نکات مهم)
در این روش فرد همان‌طور که متن را می‌خواند، زیر نکات مهم خط می‌کشد یا با ماژیک فسفوری آن را رنگ می‌کند.
کسانی که زیر نکات مهم را خط می‌کشند نیز، دو حالت دارد:
کسانی که اول مطلب را مطالعه می‌کنند و می‌فهمند بعد زیر نکات مهم را خط می‌کشند، از روش مناسب‌تری استفاده می‌کنند؛ زیرا با مراجعه بعدی این نکات مهم تداعی‌گر سایر نکات می‌شود.
برخی افراد به جای این‌که مطلب را مطالعه کنند و بفهمند، تمام توجه آن‌ها به خط کشیدن و برجسته کردن منحصر می‌شود. وقتی یک فصل را تمام می‌کنند، می‌بینند که تنها چیزی که آن‌ها به دست آورده‌اند، خط‌خطی کردن کتاب است؛ اما از فهم مطلب چیزی عایدشان نشده است.
در این روش فرد ابتدا متن را می‌خواند، بعد خلاصه آن یا نکات مهم آن را در حاشیه کتاب یادداشت می‌کند. این روش نسبت به دو روش قبلی بهتر است؛ ولی باز هم روشی کامل برای درک عمیق مطالب و خواندن کتب درسی نیست؛ ولی می‌تواند برای
یادگیری مطالبی که از اهمیتی چندان برخوردار نیستند، مورد استفاده قرار گیرد.
در این روش شما مطالب را می‌خوانید و آن‌چه را که درک کرده‌اید، به‌صورت خلاصه روی دفتری یادداشت می‌کنید که این روش برای مطالعه مناسب است و از روش‌های قبلی بهتر می‌باشد؛ چراکه در این روش ابتدا مطالب را درک کرده؛ سپس آن‌ها را یادداشت می‌کنید؛
اما باز هم بهترین روش برای خواندن نیست.اکنون مراحل این روش را بیان می‌کنیم:
الف: در اتاقی آرام بنشینید و کتاب را باز کنید، اولین صفحه فصل مورد نظر را بیاورید و چند برگه یادداشت تمیز و یک قلم هم در کنار دستتان بگذارید.
ب: عنوان فصل و عنوان بعد از آن را، اگر وجود داشته باشد، یادداشت کنید.
ج: اولین بند را بخوانید و سپس خواندن را متوقف کنید.
د: آن‌گاه به دقت به آن‌چه خوانده‌اند بیندیشید و در کلماتی هرچه کم‌تر و به
زبان خودتان آن را خلاصه کنید، این خلاصه می‌تواند حتی چهار یا پنج کلمه باشد و به صورت جمله هم نباشد.
هـ: مواظب باشید زیاد ننویسید و خلاصه با خود بند برابر نشود و رونویس کامل از آن نباشد. فایده واقعی این روش زمانی
آشکار می‌شود که بخواهید برای
امتحان آماده شوید. اگر فصل‌ها را خوب خلاصه کرده باشید، با مرور چند تا از این خلاصه‌ها خود را از خواندن کل کتاب معاف کرده‌اید.
در این روش شما پس از درک مطالب، به صورت کلیدی نکات مهم را یادداشت می‌کنید و در واقع کلمه کلیدی کوتاه‌ترین، راحت‌ترین، بهترین و پرمعنی‌ترین کلمه‌ای است که با دیدن آن، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر آورده می‌شود. کلیدبرداری، روشی بسیار مناسب برای خواندن و نوشتن نکات مهم است.
در این روش، شخص نکته‌های مهمی را (نه کل مطالب را) که احیاناً نویسنده کتاب آن‌ها را مشخص کرده است یا خود فرد مهم بودن آن‌ها را تشخیص می‌دهد، روی برگه‌هایی یادداشت می‌کند و در زمان مناسب مثلاً هنگام امتحان از آن‌ها استفاده می‌کند.
در این روش شما مطالب را می‌خوانید، بعد از درک حقیقی آن‌ها، نکات مهم را به زبان خودتان و به صورت کلیدی یادداشت می‌کنید و سپس کلمات کلیدی را بر روی طرح شبکه‌ای مغز می‌نویسد (در واقع نوشته‌های خود را به بهترین شکل ممکن سازمان‌دهی می‌کنید و نکات اصلی و فرعی را مشخص می‌کنید) تا در دفعات بعد به جای دوباره‌خوانی کتاب، فقط به طرح شبکه‌ای مراجعه کرده و با دیدن کلمات کلیدی نوشته شده بر روی طرح شبکه‌ای مغز، آن‌ها را خیلی سریع مرور کنید. این روش درصد موفقیت تحصیلی شما را تا حدود بسیار زیادی افزایش می‌دهد و درس خواندن را بسیار آسان می‌کند و بازده
مطالعه را افزایش می‌دهد.
این روش یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین روش‌های بهسازی
حافظه است. نام این روش همانند نام انگلیسی آن (PQ۴R) متشکل از حروف اول شش مرحله آن است:
در این مرحله مطالب کتاب یا مطالب یک فصل به صورت اجمالی و مقدماتی مطالعه می‌شود. در این مرحله عنوان فصل‌ها، تیترهای داخل متن، نمودارها، جدول‌ها مقدمه فصل و خلاصه فصل مورد توجه قرار می‌گیرند.
هدف در این مرحله، یافتن یک دید کلی نسبت به کتاب و ارتباط دادن بخش‌های مختلف آن با یک‌دیگر است.
پس از مطالعه اجمالی موضوعات و نکات اصلی، به طرح سؤال در مورد آن‌ها بپردازید. این کار باعث افزایش دقت و تمرکز فکر و سرعت و سهولت یادگیری می‌گردد. سؤالات می‌تواند در مورد تعریف مطلب، دلایل و شواهد موجود در تأیید یک مطلب، ارتباط آن مطلب با مطالب دیگر، فواید آن مطلب و اهمیت آن برای خود سؤالاتی طرح کرد.
در این مرحله باید به خواندن دقیق و کامل مطالب کتاب پرداخت، که هدف فهمیدن کلیات و جزئیات مطالب و نیز پاسخ‌گویی به سؤالات مرحله قبل می‌باشد. در مرحله خواندن برای فهم بهتر مطالب می‌توان از کارهایی مثل
یادداشت‌برداری، علامت‌گذاری و
خلاصه‌نویسی بهره جست.
نکته قابل توجه در این مرحله آن است که هنگام خواندن متن نباید کلمات
تلفظ شود؛ بلکه باید چشم خود را روی کلمات به طور متوسط یعنی زیاد کند نه زیاد سریع مرور داد و از این طریق مطالب را به مغز فرستاد.
سر این مطلب آن است که هرگاه فرد کلمات را تلفظ می‌کند، هر کلمه یا چند کلمه وارد مغز شده و مغز احساس می‌کند که اطلاعات زیادی وارد آن شده است؛ اما اگر به صورت مرور چشمی مطالعه شود، هر جمله یا گاهی مطالب یک پاراگراف به صورت یک‌جا وارد ذهن می‌شود و ذهن احساس خستگی نمی‌کند و در پردازش مطالب دچار مشکل نمی‌شود؛ اما تلفظ کلمات مغز را پردازش دچار مشکل می‌کند.
در این مرحله هنگام خواندن، ساختن سؤال‌ها، و ایجاد ارتباط بین دانسته‌های خود، درباره مطلب
فکر کنید. در این مورد نیز مهم‌ترین اصل همان بسط معنایی است. بسط معنایی ممکن است در مراحل پنجم و ششم نیز یعنی در مراحل از حفظ گفتنی و مرور کردن نقشی داشته باشد.
در این مرحله باید بدون مراجعه به کتاب و از حفظ به یادآوری مطالب خوانده شده پرداخته شود و بار دیگر به سؤالاتی که خود فرد طرح کرده بود پاسخ دهد. در این‌جا باید مطالب آموخته‌شده را در قالب کلمات برای خود کرده، در غیر این صورت لازم است که مجدداً به خواندن مطالبی که آموخته نشده پرداخته شود. مرحله از حفظ گفتنی در پایان هر بخش انجام می‌گیرد و وقتی بخش‌های یک فصل به اتمام رسید، به مرحله بعد، یعنی مرور کردن یا آزمون وارد می‌شویم.
این مرحله که مرحله آزمون نیز می‌باشد، در پایان هر فصل انجام می‌گیرد. در این‌جا به مرور موضوعات اصلی و نکات مهم و نیز ارتباط مفاهیم مختلف به یک‌دیگر پرداخته و در صورت برخورد با موضوعات مورد اشکال به متن اصلی یا مرجع مراجعه شود. یکی از راه‌های کمک به این مرحله، پاسخ‌گویی به سؤالات و تمرینات پایان فصل است. اجرای این مرحله می‌تواند مقداری از
اضطراب امتحان را کاهش دهد.
علاوه بر این، در یک مطالعه موفق، فرد مطالعه‌کننده و محیط مطالعه هم باید دارای شرایطی باشند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
شرایط مطالعه‌کننده، عبارت‌اند از:
برای مطالعه آماده و سرحال باشید. مطالعه پس از
خواب یا استراحت توصیه می‌شود و بسیار مؤثر است؛ درصورتی‌که خسته هستید، به سراغ مطالعه نروید؛
هنگام مطالعه، عضلات باید دارای
آرامش مطلوب باشد. بهتر است دقایقی قبل از مطالعه چند حرکت کششی اندام‌ها را انجام دهید و چند نفس عمیق بکشید؛
در ذهن خود افکار مثبت را تقویت کنید، واژه «می‌توانم» را زمزمه کنید؛
بر
اضطراب ناشی از عوامل محیطی، فکرهای آزاردهنده و هوس‌های زودگذر غلبه کنید و سعی کنید تمام حواستان را بر مطالب کتاب متمرکز کنید.
مطالعه‌کننده باید تغذیه مناسب داشته باشد که شامل صبحانه کامل، ناهار و شام با ترکیبات پروتئین، ویتامین‌ها، و مواد مورد نیاز بدن، است، مصرف
میوه و سبزیجات هم باید در برنامه غذایی باشد.
هرگز بعد از یک غذای سنگین مطالعه نکنید.
هنگام درس خواندن از تنقلات استفاده نکنید. بعد از ۴۵ دقیقه مطالعه می‌توانید میوه، چای و... میل کنید، مصرف تنقلات در حین
مطالعه، روند تمرکز را مشکل می‌سازد.
مکان مطالعه باید حتی‌المقدور این شرایط را داشته باشد:
آرام و دور از
آلودگی صوتی باشد تا امکان تمرکز بیش‌تر باشد؛
مکان مطالعه باید از
نور کافی برخوردار باشد تا به چشم‌ها آسیبی نرسد؛
هوای اتاق معتدل باشد نه گرم و نه سرد؛
از گوش کردن به
موسیقی و رادیو در حین مطالعه خودداری شود؛
به‌هیچ‌وجه تصاویر افراد
خانواده، ورزش‌کاران مورد
علاقه، هنرپیشه‌های محبوب و... جلوی چشم مطالعه‌کننده نباشد؛ زیرا موجب می‌شود که ذهن مطالعه‌کننده به عالم رؤیا‌ها و خاطرات پرواز کرده و تمرکز پیدا نکند.
۱. روش‌های مطالعه، ترجمه دکتر علی‌اکبر سیف، انتشارات رشد.
۲. مطالعه روشمند، دکتر عین‌الله خادمی، انتشارات پارسایان.
۳. یادگیری خلاق، ف، شجری، نشر انجمن قلم ایران.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «انواع روش‌های مطالعه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۱۹.
