یتسائلون
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سؤال، پرسش،
قیامت ،
بهشت ،
جهنم .
پرسش: در ارتباط با وضعیت
انسان ها در معادشان، آیات ۱۰۱ سوره مؤمنون و ۲۸ سوره قصص، بیان می‌دارند که در آن هنگام، هیچ فردی از دیگری تقاضای کمک و سؤال نمی‌نماید (لا یتساءلون)؛ اما در
آیات ۲۷ و ۵۰ از سوره صافات و نیز آیه ۲۵
سوره طور اعلام شده که برخی از آنها از یکدیگر سؤال نموده و تقاضای کمک می‌نمایند (یتساءلون)! این تناقض را چگونه برطرف می‌نمایید؟
پاسخ: هیچ تناقض و تضادی بین آیات
قرآن به‌طور اعم و آیات ذکر شده در سؤال به‌طور اخص وجود ندارد؛ زیرا آیاتی که می‌فرماید در آن روز هیچ فردی از دیگری تقاضای کمک و سؤال نمی‌نماید، اشاره به مراحل نخستین
رستاخیز دارد و این به‌دلیل شدت حیرت و وحشت آن روز است و به جهت همین شدت وحشت و سرگردانی است که انسان‌ها از یکدیگر گریزانند و همدیگر را نمی‌شناسند. در آن روز انسان‌ها چنان در وحشت فرو می‌روند که از شدت
ترس حساب و
کیفر الاهی از حال یکدیگر به‌هیچ‌وجه سؤال نمی‌کنند؛ اما آن‌جا که درباره سؤال و پرسش انسان‌ها از یکدیگر سخن می‌گوید:"
و اقبل بعضهم علی بعض یتسائلون... "، این بعد از استقرار در
بهشت و جهنم است. بنابراین با در کنار هم قرار دادن این آیات و دقت و تأمل در آنها روشن خواهد شد که هیچ تعارضی میان آنها وجود ندارد.
در پاسخ به این پرسش باید گفت:این تناقض ظاهری که در این نوع از آیات
قرآن کریم به چشم می‌خورد، با کمی دقت و تعمق برطرف می‌شود و همان‌گونه که در
اعجاز قرآن کریم گفته‌اند، هیچ‌یک از آیاتش آیه دیگر را نفی نمی‌کند و این یکی از
معجزات این کتاب جاوید است. این پرسش و تناقض ظاهری به ذهن مفسران قرآن نیز رسیده و در کتب تفسیر مطرح شده است.
با این بیان که از برخی از آیات قرآن به‌خوبی استفاده می‌شود که بعد از برپا شدن
روز قیامت مردم از یکدیگر سؤال می‌کنند؛ مانند آیه ۲۷ سوره صافات
که در مورد مجرمان به هنگامی‌که در آستانه
دوزخ قرار می‌گیرند، می‌گوید:"
وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ "؛ آنها رو به یکدیگر نموده و سؤال‌های (سرزنش‌آمیز) از یکدیگر می‌کنند.
و در همان سوره آیه ۵۰
از
بهشتیان سخن می‌گوید که به هنگام استقرار در بهشت رو به‌سوی یکدیگر می‌کنند و از هم (درباره یارانی که در
دنیا داشتند و بر اثر انحراف از جاده
حق به دوزخ رفتند) سؤال می‌کنند:"
فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ ".
نظیر این معنا در آیه ۲۵ سوره طور نیز آمده است.
اکنون سؤال این است که این آیات چگونه با آیه مورد بحث (۱۰۱ مؤمنون)
که می‌گوید در قیامت از یکدیگر سؤال نمی‌کنند، سازگاری دارد؟!
مقدمتاً باید گفت: کتاب‌های لغوی "یتساءلون" از ماده "سؤال" را هم به معنای پرسش کردن از یکدیگر و هم به معنای درخواست کمک معنا کرده‌اند.
با دقت در آیات قرآن مشاهده می‌کنیم که مسئله پرسش و عدم پرسش در قیامت با عنوان سؤال در شش
آیه مطرح شده است که دو مورد آن با واژه "لایتساءلون"،
حکایت از عدم پرسش و درخواست دارد و در چهار آیه در قالب واژه "یتساءلون"
از ماده "سؤال" به معنای پرسش کردن از یکدیگر آمده است.
باید دانست که هیچ تناقض و تضادی بین این آیات وجود ندارد؛ زیرا آیاتی که می‌فرماید در آن روز هیچ فردی از دیگری تقاضای کمک و سؤال نمی‌نماید، اشاره به مراحل نخستین رستاخیز دارد و این به‌دلیل شدت حیرت و وحشت آن روز است و به جهت همین شدت وحشت و سرگردانی است که انسان‌ها از یک دیگر گریزان‌اند و همدیگر را نمی‌شناسند. در آن روز انسان‌ها چنان در وحشت فرو می‌روند که از شدت
ترس حساب و
کیفر الاهی از حال یکدیگر به هیچ وجه سؤال نمی‌کنند، آن روز روزی است که مادر از کودک شیرخوارش غافل می‌شود و برادر، برادر خود را فراموش می‌کند. انسان‌ها همچون مردم مست به نظر می‌رسند؛ در‌حالی‌که مست نیستند؛ چنان‌که در آغاز سوره حج می‌خوانیم:"
یَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ کُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَی النَّاسَ سُکاری وَ ما هُمْ بِسُکاری... "؛ "روزی که آن را ببینید، هر زن شیرده از شیرخوار خویش غافل شود و هر زن
باردار بار خویش بگذارد و مردمان را مستان بینی؛ اما مستان نیند؛ ولی
عذاب سخت است".
این مسئله را می‌توان با یک مثالی ساده ترسیم کرد. هنگامی‌که گرگ‌ها به گله‌ای از گوسفندان حمله‌ور می‌شوند، چنان رعب و وحشتی در بین آنها ایجاد می‌شود که اجتماع آنها پراکنده شده و آن‌چنان از همدیگر فرار می‌کنند که هر گوسفندی به
فکر نجات خویش است... بعد از نفخ صور هر کسی گرفتار
اعمال خویش بوده و به فکر نجات خویش است. به عبارت دیگر، هول و اضطراب و وحشت آن‌قدر آنها را پریشان می‌کند که یکدیگر را به‌کلی فراموش می‌کنند؛ لذا شناخت و نسبت فامیلی و مسائلی از این دست از ذهن‌ها می‌رود.
اما قرآن کریم آن‌جا که درباره سؤال پرسش انسان‌ها از یکدیگر سخن می‌گوید:"
و اقبل بعضهم علی بعض یتسائلون... "، این پرسش و گفت‌و‌گو بعد از استقرار در
بهشت و
جهنم است؛ طبق آیات قرآن بنده‌های خوب خدا غرق انواع نعمت‌های معنوی و مادی بهشت‌اند و بر تخت‌های بهشتی تکیه داده و با
دوستان خود به راز و نیاز مشغول‌اند، ناگهان بعضی از آنها به فکر گذشته خود و دوستان دنیا می‌افتد، همان دوستانی که راه خود را جدا کردند و جای آنها در جمع بهشتیان خالی است، می‌خواهند بدانند سرنوشت آنها به کجا رسید؛ لذا بعضی رو به بعضی دیگر کرده سؤال می‌کنند:"
فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ ".
همین‌طور دوزخیان نیز با یکدیگر گفت‌و‌گو می‌کنند؛ مانند آیه ۲۷ سوره صافات
که در مورد مجرمان به هنگامی‌که در آستانه
دوزخ قرار می‌گیرند می‌گوید:"
وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ "؛ آنها رو به یکدیگر نموده و سؤال‌های (سرزنش‌آمیز) از یکدیگر می‌کنند.
گناه خویش را به گردن دیگری می‌اندازد، دنباله‌روان رؤساء و
پیشوایان خود را مقصر می‌شمرند و پیشوایان پیروان خود را چنان‌که می‌گوید:"آنها رو به‌سوی یکدیگر می‌کنند و یکدیگر را مورد سؤال قرار می‌دهند:"
وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ. " آیات ۶۲ تا ۶۴ سوره صاد
نیز شاهد صادق بر این مسئله است:"آنها می‌گویند: چرا مردانی را که ما از اشرار می‌شمردیم (در این‌جا در
آتش دوزخ) نمی‌بینیم... این یک واقعیت است گفت‌و‌گوهای خصمانه دوزخیان".
در همین راستا آیاتی وجود دارد که نشانگر آن است که میان
بهشتیان و دوزخیان نیز ارتباطات کلامی وجود دارد، آن‌جا که می‌فرماید:"
فی جناتٍ یتساءلون• عن المجرمین• ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ• قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ.... "؛
آنها در باغ‌های بهشت‌اند و سؤال می‌کنند از مجرمان چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟! می‌گویند ما از
نماز گزاران نبودیم... بنابراین، با در کنار هم قرار دادن این آیات و دقت و تأمل در آنها روشن خواهد شد که هیچ تعارضی میان آنها وجود ندارد.
البته نظریه‌های دیگری نیز در جمع بین این آیات بیان شده؛ از جمله این‌که آیه ۱۰۱ سوره مؤمنون
به دو قسمت از پدیده‌های
قیامت اشاره شده است: یکی از کار افتادن نسب‌هاست؛ زیرا رابطه خویشاوندی و قبیله‌ای که حاکم بر نظام زندگی مردم این
جهان است، سبب می‌شود که افراد
مجرم از بسیاری از مجازات‌ها فرار کنند و یا در حل مشکلاتشان از خویشاوندان کمک گیرند؛ اما در قیامت
انسان است و اعمالش و هیچ کس نمی‌تواند حتی از برادر و فرزند و پدرش دفاع کند و یا
مجازات او را به جان بخرد. بر این اساس، جمله "
وَ لا یَتَساءَلُونَ " بدان معناست که آنان که از یکدیگر تقاضای کمک نمی‌کنند؛ زیرا می‌دانند این تقاضا به هیچ وجه مفید و مؤثر نیست؛
اما سایر گفت‌و‌گوها امکان‌پذیر خواهد بود.
با دقت و تأمل در مضمون آیات فوق پاسخ این پرسش روشن خواهد شد؛ زیرا آیات مربوط به اثبات سؤال از یکدیگر بعد از استقرار در بهشت و جهنم و یا در آستانه ورود به آنهاست، در‌حالی‌که نفی سؤال از یکدیگر مربوط به مراحل نخستین
رستاخیز است که هول و اضطراب و وحشت آن‌قدر آنها را پریشان می‌کند که یکدیگر را به‌کلی فراموش می‌کنند و یا به عقیده برخی دیگر، سؤال ننمودن در قیامت، به معنای درخواست ننمودن است، نه سایر گفت‌و‌گوها.
پایگاه اسلام کوئست.
