گمان پیامبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدس، گمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، کشاورزی، درختان خرما، تخصص.
پرسش: روایتی از
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ شنیدم به این مضمون که «گروهی از اصحاب برای بارور کردن درختان
خرما گردافشانی می‌کردند و حضرت پرسیدند: چه می‌کنید؟ آنها فکر کردند منظور پیامبر این است که این کار را نکنید و نکردند. در نتیجه محصول نخل‌ها کاهش یافت و بعد که به پیامبر گفتند، حضرت فرمودند: منظور من این نبود که نکنید؛ بلکه پرسیدم که بدانم؛ شما خود به امور دنیایتان آگاه‌ترید». اصل این
روایت چیست؟ در چه کتاب و منابعی ذکر شده؟ و سند آن در چه حد از
اعتبار است؟
پاسخ: این موضوع در برخی روایات اهل سنت (مانند صحیح مسلم و سنن ابن‌ماجه) وجود دارد؛ اما محتوای آن با آموزه‌های شیعی در
تضاد است و نمی‌توان پذیرفت که پیامبر
رحمت با حدس و گمان خویش در اموری که به‌ظاهر در آن تخصصی نیز ندارد، ضرر هنگفتی به مردم وارد سازد.
در منابع روایی
اهل سنت احادیثی با این مضمون وجود دارد؛ از جمله:
حدثنا علی‌بن محمد، حدثنا عبید الله‌بن موسی، عن إسرائیل، عن سماک، أنه سمع موسی بن طلحة‌بن عبیدالله یحدث عن أبیه، قال: مررت مع رسول الله ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فی نخل فرأی قوما یلقحون النخل فقال:ما یصنع هؤلاء؟ قالوا: یأخذون من الذکر فیجعلونه فی الأنثی قال ما أظن ذلک یغنی شیئا فبلغهم، فترکوه فنزلوا عنها. فبلغ النبی ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فقال إنما هو الظن إن کان یغنی شیئا فاصنعوه فإنما أنا بشر مثلکم و إن الظن یخطئ و یصیب و لکن ما قلت لکم:قال الله- فلن أکذب علی الله".
... با پیامبر خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در نخلستانی قدم برمی‌داشتیم و ایشان گروهی را مشاهده کردند که
عمل گردهافشانی بر درختان خرما را انجام می‌دادند، سپس از اطرافیان پرسیدند که آنان چه می‌کنند؟ پاسخ داده شد که گرده‌های درختان نر را بر درختان
ماده می‌پراکنند! پیامبر فرمود: گمان می‌کنم که این کار فایده‌ای داشته باشد. سخن پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به گوش کشاورزان رسیده و آنان از کار خود دست برداشتند. پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ با مشاهده این وضعیت فرمودند: سخن من از روی
حدس و گمان بوده و من انسانی مانند شما هستم. شما کار خود را انجام دهید؛ چون گمان من ممکن است درست یا نادرست باشد! اما هرگاه از جانب پروردگار سخنی به شما گفتم، مطمئناً بر خدا
دروغ نخواهم بست!
"حدثنا محمد‌بن یحیی، حدثنا عفان، حدثنا حماد، حدثنا ثابت عن أنس‌بن مالک، و هشام‌بن عروة، عن أبیه، عن عائشة، أن النبی ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ سمع أصواتا. فقال: ما هذا الصوت؟ قالوا:النخل یؤبرونها. فقال: لو لم یفعلوا لصلح فلم یؤبروا عامئذ فصار شیصا. فذکروا للنبی ص فقال: إن کان شیئا من أمر دنیاکم، فشأنکم به و إن کان من أمور دینکم، فإلی"؛
... پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فرمود: اگر گردهافشانی نکنند، نیز
درخت خرما بارور خواهد شد. کشاورزان آن سال گردهافشانی نکرده و در نتیجه به محصولی دست نیافتند. این موضوع به اطلاع پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ رسید و ایشان فرمودند: اگر موضوعی مرتبط با دنیا بود، خودتان کارشناسی کنید و اگر در امور
دین پرسشی دارید، به من مراجعه کنید!
در مورد این
احادیث باید گفت: منبع اصلی این روایات در کتب اهل سنت بوده و اگر در کتاب‌های
شیعیان نیز چنین چیزی مشاهده شود، برگرفته از همان منابع است. علاوه بر این‌که چنین رفتاری با معیارهای
کلام شیعی هم‌خوانی نداشته و حتی اگر بپذیریم که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ هر کاری را به کارشناس خود واگذار می‌کرده و در
رفتار شخصی و خصوصی خود دچار سهو و فراموشی می‌شده ـ که آن هم مورد تأیید بسیاری عالمان و اندیشمندان دینی نیست ـ هرگز پذیرفتنی نیست که ایشان با حدس و گمان، ضرر هنگفتی به مردم وارد ساخته و مسئولیتش را نیز بر عهده نگیرد و این
آیه قرآن را به فراموشی سپارد که: "
إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنی مِنَ الْحَقِّ شَیْئا"؛
هرگز حدس و گمان به‌جای
حق نخواهد نشست.
بر این اساس این روایت با کیفیت یادشده از دیدگاه ما معتبر نیست.
پایگاه اسلام کوئست.
