وقف املاک
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: وقف، وقف املاک،
صدقه،
انفاق،
رشد، دست‌گیری، مستمندان.
پرسش: آیا در اسلام و قرآن مسئله‌ای به نام وقف املاک وجود دارد؟ و آیا وقف مانع رشد تولید نیست؟ چرا در روستای ما تمام املاک وقفی مخروب و کم‌بازده می‌باشند؟
پاسخ: به واسطه اموال وقفی، کارهای
عام المنفعه زیادی صورت می‌گیرد و انسان‌های خیرخواه و خَیّر در جامعه با وقف کردن مقداری از
اموال خود، گاهی از
مستمندان دست‌گیری می‌کنند و بعضی وقت‌ها باعث
بقا و رونق
شعائر دینی می‌شوند؛ مانند: برگزاری مراسم جشن و سرور و مراسم
عزاداری برای سالار شهیدان
اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) و
ائمه دیگر که بقای
دین و
قرآن و
آزادی از حرکت آن‌ها تحقق پیدا کرده است
بدون
شک یکی از اعمالی که موجب
رضای خدا هست، اکرام و دست‌گیری از مستمندان و نیازمندان جامعه است و این دست‌گیری بعضی وقت‌ها تحت عنوان
صدقه و گاهی به عنوان
انفاق و بعضی وقت‌ها به عنوان
وقف اموال برای نیازمندان صورت می‌گیرد.
در رابطه با سؤال باید گفت: آیه‌ای که در وقف صراحت داشته باشد، در قرآن شریف نیامده است؛ ولی از آیات انفاق و صدقه و
ایثار و مشابه این‌ها، استفاده می‌شود. خیلی از مسائل با صراحت در قرآن بیان نشدند؛ مثل
تعداد رکعات نمازها و خصوصیات
روزه و...؛
هم‌چنین در کتاب‌های فقهی این مسئله به طور گسترده مورد بحث و بررسی قرار گرفت،
محقق بحرانی در کتاب (حدائق الناضره) گفته: «و هو ثابت بالنص و الاجماع» دلیل ثبوت
وقف روایت و
اجماع علما می‌باشد،
و در مورد
احکام وقف نیز در کتاب‌های فقهی گفت‌وگوهای زیادی شده است؛ مثل
صیغه وقف و خرید و فروش و نقل و انتقال آن و تبدیل
وقف آیا جایز است یا جایز نیست؟ بحث‌های زیادی کرده‌اند. اگر به کتاب‌های فقهی مراجعه شود، به دست می‌آید که در اکثر
کتاب‌های فقهی بابی را به عنوان باب وقف ذکر نموده‌اند که در آن احکام وقف را بیان کردند.
اما در
روایات اسلامی احادیث زیادی در مورد مسئلة وقف و احکام آن وارد شده‌اند؛ به عنوان مثال مرحوم
شیخ حر عاملی در کتاب شریف
وسائل الشیعه، ج۱۹، ص۱۷۱ تا ۲۱۵.
هفده باب ذکر می‌کند که هر بابی دارای چندین روایت است.
در روایات اسلامی چنین داریم که «»؛
«وقتی
انسان از
دنیا می‌رود، عملش قطع و تمام می‌شود، مگر سه چیز: یکی
فرزند صالح و خوب که برای
پدر و مادرش طلب مغفرت کند، دیگری علمی را منتشر کند تا بعد از او، دیگران از علمش استفاده کنند، یکی دیگر
صدقه جاریه از قبیل
وقف و
خیرات دیگر».
یکی از تفاوت‌هایی که وقف با صدقه و
انفاق دارد این است که در صدقه، فرد مستحق می‌تواند مال به دست آمده را بفروشد یا به دیگران ببخشد؛ اما مال وقفی را نمی‌تواند بفروشد یا به دیگری ببخشد؛ زیرا در تعریف وقف گفته شد: «
تحبیس الاصل و تسبیل الثمره»؛ یعنی اصل مال حبس و ثابت می‌ماند و ثمره و بهره آن برای کسانی است که آن
مال برای آن‌ها وقف شده، اما
روایات «
عن النبی (صلي‌الله‌عليه‌وآله) انه قال: حبس الاصل و سبل الثمرة»؛
یعنی «اصل مال را حبس و ثابت کن و منفعت و ثمره آن را برای صاحبان وقف قرار بده».
در رابطه با مانع رشد بودن وقف، باید گفت که نه‌تنها وقف مانع
رشد نیست، بلکه باعث پیشرفت و ترقی جامعه است؛ چون که خیلی از اماکن عمومی از قبیل مدرسه‌ها و حسینیه‌ها و
مساجد و پل‌ها و... از اموال وقفی ساخته شدند.
اما این‌که در منطقه‌ای اموال موقوفه مخروبه و کم‌بازده شده‌اند، این مسئله مربوط می‌شود به ناظرین و متولیان وقف که در امور آن سهل‌انگاری می‌کنند؛ زیرا ناظر وقف وظیفه دارد آن را در موردش مصرف کند و از تخریب و از بین رفتن آن جلوگیری کند.
خلاصه این‌که به واسطة اموال وقفی، کارهای عام المنفعه زیادی صورت می‌گیرد و انسان‌های خیرخواه و خَیّر در جامعه با وقف کردن مقداری از اموال خود، گاهی از مستمندان دست‌گیری می‌کنند و بعضی وقت‌ها باعث بقا و رونق شعائر دینی می‌شوند؛ مانند: برگزاری مراسم جشن و سرور و مراسم
عزاداری برای سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) و
ائمه دیگر که بقای دین و
قرآن و
آزادی از حرکت آن‌ها تحقق پیدا کرده است.
۱. کتاب حدائق الناضرة، بحرانی، ج۲۲، کتاب الوقف.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «وقف املاک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۲۳.
