وصیت‌های سیاسی حضرت فاطمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضرت فاطمه،
پیامبر خدا،
ماجرای سقیفه،
اهل‌بیت.
پرسش: وصیت‌های سیاسی و لازمه سیاسی وصیت‌های حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) چیست؟
پاسخ اجمالی: اصلی‌ترین نکته‌ای که در همه گزارش‌های
منابع روایی شیعه و
سنی بر آن تاکید شده وصیت به دفن شبانه و مخفیانه دختر پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سفارش به عدم حضور رهبران سیاسی حاکم هنگام نماز و دفن پیکر ایشان است.
در نگاهی ژرف به وصیت‌های آن حضرت، آنچه پیش و بیش از هر چیز دیگر، توجه پژوهشگر را به خود جلب می‌کند، حکمت سیاسی است.
بررسی بخش پنجم کتاب «حکمت‌نامه فاطمی» به خوبی نشان می‌دهد حضرت فاطمه (علیهاالسلام) پس از ماجرای
سقیفه، از روند غالب و حاکم بر جامعه نوپای اسلامی به شدت ناراضی بود و ازاین‌رو، با توجه به پایگاه سیاسی و اجتماعی خود، برای استمرار حکومت نبوی و دفاع از حریم
ولایت علوی که در
غدیر خم از سوی پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به‌طور رسمی اعلام شده بود، همه توان خود را به کار گرفت و در این راه حتی از بذل جان دریغ نکرد.
وصیت‌های آن حضرت، در حقیقت آخرین تلاش‌های دختر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، در راستای مبارزه با سیاست‌مداران حاکم بر جامعه اسلامی است، تا نارضایتی خود را با روشنی هر چه بیشتر به سینه تاریخ اسلام سپارد تا آیندگان بتوانند با‌اندکی تامل، صراط مستقیم الهی را تشخیص دهند، و بتواند سندی تردیدناپذیر برای اثبات راه پیروان اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) به یادگار گذارد و بدین‌منظور بارها بر چند محور اساسی در وصیت‌های خود تاکید داشت:
اصلی‌ترین نکته‌ای که در همه گزارش‌های منابع شیعه و سنی بر آن تاکید شده، دفن شبانه و مخفیانه دختر پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. ایشان به
امام علی (علیه‌السّلام) با تاکید سفارش کرده بود که ترتیبی دهد تا مراسم خاک سپاری او شبانه و پنهان از دید مردم انجام شود و جز‌اندکی از نزدیکانِ رازدار، در این مراسم شرکت نداشته باشند. اینک متن شماری از گزارش‌ها:
گزارش یکم؛ خطاب به امام علی (علیه‌السلام):
«اذا انا مِتُّ فَغَسِّلنی بِیَدِکَ، وحَنِّطنی، وکَفِّنّی، وَادفِنّی لَیلاً؛
وقتی من از دنیا رفتم، با دست خودت مرا
غسل بده و
حنوط و
کفن کن و شبانه دفنم کن.»
گزارش دوم؛ خطاب به امام علی (علیه‌السلام):
«حَنِّطنی و غَسِّلنی و کَفِّنِی بِاللَّیلَ و صَلِّ عَلَیَّ وَ ادفِنِّی بِاللَّیلِ و لا تُعلِم احَدا؛
مرا شبانه حنوط کن و غسل بده و کفن کن، و بر من نماز بگزار. و مرا شبانه دفن کن، و هیچ کس را خبردار نکن.»
گزارش سوم؛ امام علی (علیه‌السّلام) درباره وصیت آن حضرت می‌فرماید:
«اخَذَت عَلَیَّ عَهداً للّه ورَسولِهِ انَّها اذا تُوُفِّیَت لا اُعلِمُ احَداً الاّ اُمَّ سَلَمَةَ زَوجَ رَسولِ اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، واُمَّ ایمَنَ، وفِضَّةَ، ومِنَ الرِّجال ابنَیها، وعَبدَ اللّه بنَ عَبّاسٍ، وسَلمانَ الفارِسِیَّ، وعَمّارَ بنَ یاسِرٍ، وَالمِقدادَ، وابا ذَرٍّ، وحُذَیفَةَ؛
و آن‌گاه از من پیمانی گره خورده به خدا و پیامبرش گرفت که چون وفات یافت، هیچ کس را آگاه نکنم، جز
امّ‌سلمه، همسر پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)،
امّ ایمن و فضّه را، و از مردان، دو پسرش (
حسن و
حسین)،
عبد اللّه بن عبّاس،
سلمان فارسی،
عمّار بن یاسر،
مقداد،
ابوذر و
حذیفه را.»
گزارش چهارم؛ امام علی (علیه‌السّلام) در پاسخ به پیشنهاد
عباس بن عبدالمطّلب مبنی بر حضور مهاجران و انصار در مراسم تدفین آن حضرت می‌فرماید:
«فَاِنَّها وَصَّتنی بِسَترِ امرِها؛
او وصیت کرده تا کار تجهیز و دفنش پنهانی انجام شود.»
صحیح بخاری و
صحیح مسلم و دیگر
منابع روایی اهل سنت از
عایشه نقل کرده‌اند که می‌گوید:
«فَلَمّا تُوُفِّیَت دَفَنَها زَوجُها عَلِیٌّ لَیلاً ولَم یُؤذِن بِها ابا بَکرٍ؛
و چون وفات یافت، همسرش علی او را شبانه دفن کرد و
ابو بکر را از درگذشت وی آگاه نساخت.»
هر کس دارای کمترین هوش سیاسی باشد، با ملاحظه گزارش‌های یاد شده به سادگی تشخیص می‌دهد که پنهان نگه‌داشتن مراسم خاک سپاریِ حضرت فاطمه (علیهاالسلام) یک اقدام کاملاً سیاسی بوده، و هدف خاصی را تعقیب می‌کرده که در فرازی دیگر از وصیت آن حضرت، با صراحت بیان شده است.
فاطمه (علیهاالسلام)، یگانه فرزند بر جای مانده پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، بزرگ‌ترین شخصیت سیاسی الهی امت اسلامی است. بسیاری از مسلمانان معاصر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، فضائل و مناقب آن حضرت را خودشان از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنیده‌اند، از جمله این که:
آیه تطهیر،
آیه مباهله و
آیات ایثار درباره او و خاندان او نازل شده است.
همچنین از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنیده‌اند که فاطمه (علیهاالسلام) برگزیده خدا است، رضایت او رضایت خدا و نارضایتی او نارضایتی او است. از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنیده‌اند که گفت: فاطمه (علیهاالسلام) پاره تنم و میوه دل من است، او عزیزترین و محبوب‌ترین افراد نزد من است، مسالمت با او، مسالمت با من و ستیزه با او، ستیزه با من است، احترام به او، احترام به من و آزردن او، آزردن من است، او سرور بانوان جهانیان است و پدرش به فدای او باد.
اینک، چنین شخصیتی که عظمتش قابل توصیف نیست و پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اصلی‌ترین مدافع رهبری امام علی (علیه‌السّلام) است، با فاصله‌ای بسیار کوتاه و مظلومانه از دنیا می‌رود، طبعاً انتظار آن است که مراسم
تشییع و
تدفین او با شرکت عموم
مسلمانان و بسیار با شکوه برگزار شود.
از سوی دیگر، این مراسم، برای سیاست‌مداران حاکم که اسباب نارضایتی شدید آن بزرگوار را فراهم آورده بودند، فرصت بسیار مناسبی بود تا با بهره‌گیری از آن و تجلیل از آن حضرت، رفتارها و ناخرسندی‌های گذشته را به فراموشی سپارند.
اما بصیرت الهی و تیزبینی سیاسی فاطمه (علیهاالسلام) آنها را غافلگیر کرد و مانع بهره‌گیری آنان از این فرصت طولانی شد؛ زیرا او با صراحت سفارش کرده بود که رهبران سیاسی حاکم نباید بر پیکر او نماز گزارند؛ در وصیت حضرت زهرا (علیهاالسلام) خطاب به امام علی (علیه‌السّلام) آمده است:
«نَشَدتُکَ بِاللّه وبِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسولِ اللّه الاّ یُصَلِّیَ عَلَیَّ ابو بَکرٍ ولا عُمَرُ؛
به خدا و به حق محمّد رسول خدا سوگندت می‌دهم که ابوبکر و
عمر بر من
نماز نخوانند.»
و در گزارشی دیگر آمده است:
«سَاَلتُکَ بِحَقِّ رَسولِ اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اذا انا مِتُّ الاّ یَشهَدانی ولا یُصَلِّیا عَلَیَّ؛
به حق رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از تو می‌خواهم وقتی من از
دنیا رفتم، آن دو نزد من حضور نیابند و بر من نماز نخوانند.»
در
صحیح بخاری و دیگر منابع
اهل سنت نیز از عایشه نقل است که می‌گوید:
«فَلَمّا تُوُفِّیَت دَفَنَها زَوجُها عَلِیٌّ لَیلاً ولَم یُؤذِن بِها ابا بَکرٍ، وصَلّی عَلَیها؛
و چون
(علیهاالسلام) وفات یافت، همسرش علی او را شبانه دفن کرد و ابو بکر را آگاه نساخت و خودش بر او نماز خواند.»
و هنگامی که ابوبکر از علی (علیه‌السّلام) انتقاد کرد که چرا همانند مراسم غسل دادن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این امتیاز را ویژه خود کردی؟ ایشان پاسخ داد:
«هِیَ وَاللّه اوصَتنی ان لا تُصَلِّیا عَلَیها؛
به خدا سوگند، او خود به من وصیت کرد که شما دو تن بر او نماز نخوانید.»
بنابراین، هدف اصلی حضرت فاطمه (علیهاالسلام) از وصیت و سفارش کردن به پنهان داشتن و رازداری در برگزاری مراسم خاک سپاری او، این بود که همه راه‌های احتمالی بهره‌گیری سیاست مداران حاکم از این فرصت مسدود شود.
حضرت فاطمه (علیهاالسلام) برای دفاع از حریم ولایت علوی که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در
غدیر خم و با حضور همه حاجیان آن را اعلام کرده بود و برای اعتراض به روند حاکم بر جهان اسلام پس از رحلت پدر، تنها به ممانعت آنها از نماز گزاردن بر خود اکتفا نکرد، بلکه وصیت تاریخی دیگری دارد که متن آن از
امام حسین (علیه‌السّلام) چنین گزارش شده است:
«فَلَمّا حَضَرَتهَا
[فاطِمَةَ (علیهاالسلام)
] الوَفاةُ وَصَّت امیرَ المُؤمِنینَ (علیه‌السّلام) ان یَتَوَلّی امرَها، ویَدفِنَها لَیلاً، ویُعَفِّیَ قَبرَها؛
چون زمان وفات فاطمه (علیهاالسلام) فرا رسید، به
امیر المؤمنین (علیه‌السّلام) سفارش کرد تا او تجهیز و دفنش را به عهده بگیرد و شبانه دفنش کند، و قبرش را بی نشانه سازد.»
در گزارشی دیگر آمده است:
«ولا تُعلِم احَداً قَبری؛
و هیچ کس را از قبرم آگاه مکن.»
این وصیت مکمل وصیت‌هایی است که پیش از آن بدانها اشاره شد و می‌توان گفت اصلی‌ترین هدف آن، برجا گذاشتن یک سند تاریخی سیاسیِ مهم و تردید ناپذیر برای آیندگان، در راستای تحلیل صحیح مباحث مربوط به رهبری جهان اسلام پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.
چه چیزهایی سبب شدند تا شخصیتی مانند زهرای اطهر (علیهاالسلام) شبانه غسل داده شود، شبانه به خاک سپرده شود، و قبر او مخفی بماند؟ ! البته آرای مختلفی درباره محل دفن آن حضرت وجود دارد، (برخی گفته‌اند قبر ایشان میان قبر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و منبر اوست، برخی نیز گفته‌اند مدفن ایشان در خانه خودش بوده است و برخی معتقدند در بقیع دفن شده است.
شیخ طوسی می‌گوید: روایت اول و دوم متقارب‌اند، اما بعید به نظر می‌رسد در بقیع دفن شده باشد.
ابن‌بابویه نیز می‌گوید: نظریه صحیح نزد من این است که ایشان در خانه خود دفن شده است)
ولی به هر حال، هیچ کس به‌طور دقیق نمی‌داند ایشان کجا دفن شده است، هر چند نظریه‌ای که به واقع نزدیک‌تر است مدعی است ایشان در خانه خود به خاک سپرده شده‌اند، اما کجای خانه؟ معلوم نیست!
تامل در این ابهام، روشنگر بسیاری از حوادث صدر اسلام است.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «وصیت‌های سیاسی حضرت فاطمه» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۳/۲۵.
