هدایت و عدل الهی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه: هدایت ، عدل الهی، گمراه
پرسش: در آیات آمده که خدا هدایت یا گمراه می کند. آیا با توجه به ثواب و عقاب، این آیات منافاتی با عدل الهی ندارد؟
پاسخ: معنای خدا هر کس را بخواهد هدایت می‌کند و هر کس را بخواهد گمراه می‌کند، این است که عالم را دیگران خلق نکرده‌اند و نظام هستی را نیز دیگران وضع نکرده‌اند که آنها بتوانند «چه باید کردها و چه نباید کردها» را بیان و دیکته کنند و در هدایت یا گمراهی افراد نقش مستقلی داشته باشند. بلکه خداوند علیم و حکیم خلق کرده است و ربوبیّت می‌نماید. لذا فرمود:
«لَقَدْ أَنزَلْنَا آیاتٍ مُّبَینَاتٍ وَاللَّهُ یهْدِی مَن یشَاءُ إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ؛
قطعا آیاتی روشن‌گر فرود آورده‌ایم و خدا هر که را بخواهد به راه راست هدایت می‌کند».
در سایت‌های شبهه افکن باب شده که به بهانه‌های مختلف عدالت خدا را زیر سؤال می‌برند و شبهات فراوانی برای ایجاد شک نسبت به عدالت خدا مطرح می‌کنند؛ و مرتب می گویند:اگر خدا عادل است، پس چرا این چنین شد و چرا آن چنان شد و... ؟! و ساختمان این شبهات را نیز نوعی طراحی و القا می‌کنند که به صورت ناخودآگاه چندین مسئله در ذهن مخاطب ایجاد شود. مثلاً در همین سؤال معلوم نیست که نسبت به وجود خدا شبهه می‌کند، یا به عدالت او شک دارد و یا در صحّت آیات الهی تردید ایجاد می‌نماید و آن را مغایر با
عدل الهی می‌خواند؟ (البته منظور کاربر گرامی ما که لطف نمودند و شبهه را ارسال نمودند نمی‌باشد، بلکه منظور معرفی این تاکتیک انحرافی است).
منتهی قبل از بیان هر گونه مصداقی برای زیر سؤال بردن عدالت خداوند حکیم، باید توجه داشت اصل این سؤال غلط است، چرا که اگر به وجود خدا اعتقاد ندارند، اصلاً نباید در خصوص اسماء، صفات یا افعال او سؤال یا شبهه کنند، بلکه باید در اصل وجود به تحقیق و اثبات و یا نفی بپردازند. منتهی چون قصد آنها بیان اعتقادات خود نیست، بلکه تخریب باورهای دیگران است، نمی‌گویند که ما اصل وجود حق تعالی را قبول نداریم، بلکه دائم اسماء و افعال او را زیر سؤال می‌برند.
علم،
حکمت ،
عدالت ، جود، کرم،
ربوبیّت و رحمت الهی «اگر» ندارد که بپرسند:اگر عالم، اگر عادل است، اگر کریم است... پس چرا؟ او الله، هستی و
کمال محض است و از هر نقص و نیستی نیز منزه (
سبحان ) است و اگر چنین نباشد اصلاً خدا نیست.
معنای خدا هر کس را بخواهد هدایت می‌کند و هر کس را بخواهد گمراه می‌کند، این است که عالم را دیگران خلق نکرده‌اند و نظام هستی را نیز دیگران وضع نکرده‌اند که آنها بتوانند «چه باید کردها و چه نباید کردها» را بیان و دیکته کنند و در هدایت یا گمراهی افراد نقش مستقلی داشته باشند. بلکه خداوند علیم و حکیم خلق کرده است و ربوبیّت می‌نماید. لذا فرمود:
«لَقَدْ أَنزَلْنَا آیاتٍ مُّبَینَاتٍ وَاللَّهُ یهْدِی مَن یشَاءُ إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ؛
قطعا آیاتی روشن‌گر فرود آورده‌ایم و خدا هر که را بخواهد به راه راست هدایت می‌کند».
نه ابلیس و دیگر
شیاطین انس و
جنّ در گمراهی انسان نقش مستقیم و مستقلی دارند، چنان چه فرمود آنها هیچ تسلطی بر انسان ندارند، مگر آن که خود انسان ولایت‌شان را بپذیرد:
«إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ • إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَی الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِینَ هُم بِهِ مُشْرِکُونَ؛
چرا که او (
شیطان ) را بر کسانی که ایمان آورده‌اند و بر پروردگارشان توکل می‌کنند تسلطی نیست • تسلط او فقط بر کسانی است که خودشان او را به سرپرستی برمی‌گیرند و بر کسانی که آنها به او (=خدا)شرک می‌ورزند».
نه
پیامبر اکرم (ص) یا دیگران
اختیار و تسلطی در هدایت دیگران دارند، چنان خطاب به ایشان می‌فرماید چنین نیست که تو بتوانی هر کسی را که دوست داشتی
هدایت کنی و می‌فرماید تو اصلاً تسلط بر کسی نداری که به سبب آن روی آورد و یا روی برگرداند:
«إِنَّکَ لَا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَن یَشَاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ؛
در حقیقت تو هر که را دوست داری نمی‌توانی هدایت کنی لیکن خداست که هر که را بخواهد راهنمایی می‌کند و او به راه‌یافتگان داناتر است».
«فَذَکِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَکِّرٌ • لَّسْتَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِرٍ • إِلَّا مَن تَوَلَّی وَ کَفَرَ؛
پس تذکر ده که تو تنها تذکر دهنده‌ای • تو بر آنان تسلطی نداری • مگر کسی که روی برگرداند و کفر بورزد»
آری، خدا هدایت می‌کند و خدا گمراه می‌کند. اما معنای این قاعده چنین نیست که همین طوری، اتفاقی، تصادفی، شانسی، دلبخواهی و... هدایت یا گمراه می‌کند که برخی شبهه کنند که پس اولاً ما در گمراهی یا هدایت خود نقش و سهمی نداریم، ثانیاً پس چرا باید معذب یا متنعم گردیم و ثالثاً این با عدل الهی منافات دارد. بلکه معنایش این است که خالق، علیم، حکیم، ربّ و تربیت کننده امور من هستم، قوانین خلقت را نیز من وضع کردم، به اوضاع و احوال بندگانم نیز من علم دارم، دنیا و آخرت را نیز خودم وضع کردم،
ثواب و
عقاب را نیز من تعیین کردم، باید و نبایدها را نیز من امر می‌کنم؛ چرا که من می‌دانم بندگانم اگر چه کنند رشد پیدا می‌کنند و اگر چه کنند سقوط می‌کنند. پس این من هستم که هدایت یا گمراه می‌کنم.
اما، چنین نیست که این کار اتفاقی و در واقع غیر حکیمانه باشد، چرا که کار عبث از خدا سر نمی‌زند و چنین نیست که بندگان ندانند شرایط و ایجاب‌های هدایت چیست و علل گمراهی کدام است؟ لذا از سویی فرمود که «من هدایت و یا گمراه می‌کنم» و از سوی دیگر کاملاً تشریح نمود که «چه کسانی را هدایت می‌کنم و چه کسانی را گمراه می‌کنم». در واقع راه رشد از راه گمراهی را تبیین کرد تا هر کس خودش انتخاب کند در کدام مسیری قرار بگیرد و به چه غایتی برسد. اگر کسی (حقیقی یا حقوقی) گفت:من مدرک قبولی یا ردّی می‌دهم و بیان داشت هر کس نمره یا معدل مناسب را داشت قبول می‌شود و هر کس زیر آن نمره یا معدل را اخذ کرد ردّ می‌شود، معنایش این نیست که من بدون هیچ هدف، برنامه و ضابطه‌ای رد یا قبول می‌کنم. خداوند متعال نیز بیان داشت که چه کسانی را هدایت می‌کند و چه کسانی مشمول هدایت الهی نمی‌شوند:
در قرآن کسانی که مشمول هدایت الهی اند را ذکر نموده که به برخی اشاره می شود.
کسانی که به سوی
خدا باز می‌گردند:
«وَیقُولُ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَیهِ آیةٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّ اللّهَ یضِلُّ مَن یشَاءُ وَ یهْدِی إِلَیهِ مَنْ أَنَابَ؛
و کسانی که
کافر شده‌اند می‌گویند چرا از جانب پروردگارش معجزه‌ای بر او نازل نشده است بگو در حقیقت‌خداست که هر کس را بخواهد بی‌راه می‌گذارد و هر کس را که (به سوی او)بازگردد به سوی خود راه می‌نماید».
کسانی که دلشان به یاد خداست و کارهای شایسته انجام می‌دهند:
«الَّذِینَ آمَنُواْ وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ • الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ طُوبَی لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ؛
همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد آگاه باش که با یاد خدا دلها آرامش می‌یابد • کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند خوشا به حالشان و خوش سرانجامی دارند».
قرآن کتاب هدایت است و هر کس بر آن ایمان آورد و عمل کرد هدایت می‌شود:
«إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یهْدِی لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ وَیبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا کَبِیرًا؛
قطعا این
قرآن به (آیینی)که خود پایدارتر است راه می‌نماید و به آن مؤمنانی که کارهای شایسته می‌کنند مژده می‌دهد که پاداشی بزرگ برایشان خواهد بود».
کسانی که در راه خدا تلاش و مبارزه می‌کنند:
«وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ؛
و کسانی که در راه ما کوشیده‌اند به یقین راه‌های خود را بر آنان می‌نماییم و در حقیقت‌خدا با نیکوکاران است».
کسانی که از هدایت شدگان (
رسول اکرم (ص) ،
ائمه اطهار (ع) ،
مؤمنین صالح و ناصح) تبعیت می‌کنند:
«اتَّبِعُوا مَن لاَّ یَسْأَلُکُمْ أَجْرًا وَ هُم مُّهْتَدُونَ؛
از کسانی که پاداشی از شما نمی‌خواهند و خود (نیز) بر راه راست قرار دارند پیروی کنید».
کسانی که به قرآن،
غیب ،
نماز ،
انفاق و آن چه بر
پیامبران نازل شده ایمان آورند:
«ذَلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِّلْمُتَّقِینَ • الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ • والَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَبِالآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ • أُوْلَئِکَ عَلَی هُدًی مِّن رَّبِّهِمْ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛
این است کتابی که در (حقانیت) آن هیچ تردیدی نیست (و)مایه هدایت تقواپیشگان است • آنان که به غیب ایمان می‌آورند و نماز را بر پا می‌دارند و از آنچه به ایشان روزی داده‌ایم انفاق می‌کنند • و آنان که بدانچه به سوی تو فرود آمده و به آنچه پیش از تو نازل شده است ایمان می آورند و آنانند که به آخرت یقین دارند • آنان برخوردار از هدایتی از سوی پروردگار خویشند و آنان همان رستگارانند».
در قرآن کسانی که مشمول هدایت الهی قرار نمی گیرند و در جهل و ظلمت به سر می برند را ذکر نموده که به برخی اشاره می شود.
کسانی که فاسق شده‌اند (
فاسق یعنی کسی که از پوسته‌ی بندگی و آدمیت خارج شده است):
«سَوَاء عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ؛
برای آنان یکسان است (تأثیری به حالشان ندارد)، چه برایشان آمرزش بخواهی یا برایشان آمرزش نخواهی، خدا هرگز بر ایشان نخواهد بخشود، خدا فاسقان را راهنمایی نمی‌کند».
کسانی که کفر می‌ورزند (کفر پوشاندن حق است):
«یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ؛
ای
پیامبر ! آن چه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده ابلاغ کن، و اگر نکنی پیامش را نرسانده‌ای و خدا تو را از (گزند) مردم نگاه می‌دارد آری خدا گروه کافران را هدایت نمی‌کند».
کسانی که از
هوای نفس تبعیت نموده و بالتبع به خود و دیگران
ظلم می‌ورزند:
«فَإِن لَّمْ یَسْتَجِیبُوا لَکَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا یَتَّبِعُونَ أَهْوَاءهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَیْرِ هُدًی مِّنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ؛
پس اگر اجابتت نکردند ، بدان که از پی هوای نفس خويش می روند و کيست گمراه تر از آن کس که بی آنکه راهنمايی از خدا خواهد ، از پی هوای نفس خويش رود؟ زيرا خدا مردم ستمکاره را هدايت نمی کند».
کسانی که به
آیات الهی ایمان نمی‌آورند:
«إِنَّ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِ اللّهِ لاَ یَهْدِیهِمُ اللّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ»
در حقیقت کسانی که به آیات خدا ایمان ندارند خدا آنان را هدایت نمی‌کند و برایشان عذابی دردناک است.
خدا
اسراف کننده و تکذیب کننده را هدایت نمی‌کند «إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّابٌ» - خداوند خائنین را هدایت نمی‌کند «وَ أَنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی کَیْدَ الْخَائِنِین» - خداوند کسانی را که دوست نداشته باشد، هدایت نمی‌نماید و تصریح نمود که
کفار ،
مشرکین ،
منافقین ،
الظالمین ،
فاسقین ،
فجار ، اهل
فحشاء ،
مسرفین ،
متکبرین ... و خلاصه مجرمین را دوست ندارد. و بیشترین آیات در خصوص عدم هدایت «ظالمین» است، چرا که هر کفر، شرک، نفاق و جرمی، ظلم به خود و دیگران می‌باشد.
سایت:ایکس-شبهه
