نیت عمل اخلاقی از دیدگاه کانت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نیت، ارزش اخلاقی،
قصد قربت،
اخلاق دینی.
پرسش: امانوئل کانت در نظریه اخلاقی خود بر نقش نیت، تاکید کرده است، ضمن توضیح دیدگاه او، تفاوت آن را با دیدگاه
اسلام بیان کنید؟
پاسخ: بنابر نظر کانت، آن گاه که کار با انگیزۀ اطاعت عقل انجام گیرد، دارای ارزش اخلاقی خواهد بود و در غیر این صورت، کار با هر انگیزه دیگری که انجام شود به هیچ وجه ارزش اخلاقی ندارد.
از دیدگاه اسلام، کار اخلاقی و ارزشمند، کاری است که صرفاً، برای تحصیل رضای خداوند انجام گیرد.
بنابر نظر کانت، آن گاه که کار با انگیزۀ اطاعت عقل انجام گیرد، دارای ارزش اخلاقی خواهد بود و در غیر این صورت، کار با هر انگیزه دیگری که انجام شود؛ نظیر ارضاء عاطفه، تحصیل کمال و
سعادت و
پاداش دنیوی یا اخروی، به هیچ وجه ارزش اخلاقی ندارد. کار اخلاقی آن است که چون وظیفه عقلی، انجام آن را ایجاب می‌کند، فاعل به حکم
عقل آن را انجام می‌دهد و هیچ چشم داشتی نسبت به پاداش یا آثاری که بر آن مترتب می‌شود حتی ارضای عواطف یا
کمال نفس نباید مورد نظر فاعل آن باشد. آنچه بیان شد خلاصه نظریه کانت در این زمینه است.
در ارتباط با این سخن باید گفت؛ این که
انسان بخواهد فقط به انگیزه اطاعت عقل، کاری را انجام دهد و هیچ چیز دیگری حتی کمال خودش را مورد نظر نداشته باشد، اساساً، ممکن و میسّر نیست و هر کجا به ظاهر خیال می‌کنیم کاری به منظور اطاعت عقل انجام می‌گیرد، در واقع یک انگیزه عمیق‌تر ولی پوشیده و مخفی در باطن این انگیزه ظاهری وجود دارد؛ از این رو، اگر از وی بپرسند چرا حکم عقل را
اطاعت می‌کنی؟ در پاسخ خواهد گفت: آدم باید اطاعت عقل کند. انسان بودن انسان به این است که مطیع حکم عقل باشد. این پاسخ معنایش آن است که او در واقع، کمال انسانی خود را در اطاعت عقل می‌بیند؛ یعنی در ورای اطاعت عقل، انگیزه عمیق‌تر کمال نفس نهفته است. بنابر این کسی که حکم عقل را نپذیرد، آدم بد و ناقصی خواهد بود. از سخن فوق، نتیجه می‌گیریم اصولاً، این که کاری صرفاً با انگیزه اطاعت از عقل انجام پذیرد فرض نادرستی است و نوعی سطحی‌نگری خواهد بود.
از دیدگاه اسلام، کار اخلاقی و ارزشمند، کاری است که صرفاً، برای تحصیل رضای خداوند انجام گیرد. رضای خداوند مراتبی دارد و انسان‌ها به صورت‌های گوناگون در جست و جوی رضای خدا هستند؛ یعنی این خواسته در ایشان شکل‌های مختلفی دارد: گاهی رضای خداوند مورد نظر است، به این لحاظ که منشا پاداش اخروی می‌شود و یا به این لحاظ که منشا نجات از عذاب می‌شود، مورد توجّه انسان است، ولی گاهی هیچ یک از
پاداش یا
کیفر، مورد توجّه وی نیست و انگیزه وی در انجام کاری صرفاً، رضا و خشنودی خداوند خواهد بود که این حقیقت، برای او مطلوبیت ذاتی دارد. چنین حقیقتی است که در اولیای خداوند تحقق پیدا می‌کند و به عنوان انگیزه کارها و عبادت‌ها روی آن تکیه می‌کنند. به هر حال، از دیدگاه اسلام، حد نصاب ارزش اخلاقی کار آن است که برای رضای خداوند انجام شود. به عبارت دیگر، مقوّم ارزش اخلاقی «کار» این است که به منظور تحصیل رضایت و خشنودی خداوند انجام گیرد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «نیت عمل اخلاقی از دیدگاه کانت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۸.
