نقش آداب روحانی در علم‌آموزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام علی (علیه‌السّلام)، نور، زمین، آسمان،
علم،
تزکیه،
تعلیم و تربیت.
پرسش: حضرت علی (علیه‌السّلام) فرمود: علم نه در آسمان است که بر شما نازل شود و نه در زمین که استخراج شود، بلکه علم یک امر درونی و فطری و قلبی است که باید با مؤدّب شدن به آداب روحانیون آن‌را به دست آورید تا برای شما ظاهر شود. سؤال این است که رابطه این علوم و اصطلاحاتی که در
حوزه علمیه خوانده می‌شود؛ مانند
ادبیات عرب و
فقه و
اصول و... با این علم حقیقی و فطری و درونی که حقیقت و واقعیت علم است چیست؟
پاسخ: مراد از این روایت و روایات مشابه آن است که اگر انسان اخلاق خود را تزکیه نماید و اعمال و حرکات و سکون خود را مطابق با
شرع و
عقل نماید، و مراقب رفتار و گفتار خود باشد، موجب ترقّی به مقام‌های بالاتر و والاتر در
علّیین می‌شود. در آن زمان انسان موجودی روحانی و معنوی خواهد شد.
همچنین این روایات نفی‌کننده تلاش انسان در علم‌آموزی نیست و مراد از علمی که نباید آن را در زمین و آسمان دنبال کرد، بلکه باید به دنبال نورش در قلب خود بود، مرتبط با شناخت حقیقت وجود و پروردگار است، نه علم به جزئیاتی (مانند ادبیات عرب،
ریاضیات و...) که
خدا مقدّر کرده آنها را از راه طبیعی بیاموزیم.
آنچه در پرسش آمده، ناظر به روایتی است که از امام علی (علیه‌السّلام) در برخی منابع نقل شده است:
«لَیسَ الْعِلْمُ فی السَّماءِ فَینْزِلَ الَیکمْ، وَ لا فی تُخومِ الارْضِ فَیخْرُجَ لَکمْ؛ وَ لَکنَّ الْعِلْمَ مَجْبولٌ فی قُلوبِکمْ تَاَدَّبوا بِآدابِ الرّوحانیینَ یظْهَرْ لَکم؛
علم نه در آسمان است که بر شما نازل شود و نه در زمین است تا استخراج شود، بلکه علم یک امر قلبی (درونی و فطری) است که باید با مؤدب شدن به آداب روحانی آن را به دست آورید تا برای شما ظاهر شود».
گفتنی است؛ این معنا و مفهوم، در روایات دیگری نیز وجود دارد:
«الْعِلْمُ نُورٌ یقْذِفُهُ اللَّهُ فِی قَلْبِ مَنْ یشَاء؛
علم نوری است که خداوند در قلب هر کسی که بخواهد قرار می‌دهد.»
و «وَ خَلَقَ الْاِنْسَانَ ذَا نَفْسٍ نَاطِقَةٍ اِنْ زَکاهَا بِالْعِلْمِ وَ الْعَمَلِ فَقَدْ شَابَهَتْ جَوَاهِرَ اَوَائِلِ عِلَلِهَا؛
خدا انسان را صاحب نفس ناطق قرار داد، اگر انسان آن نفس را با دانش و عمل خود
تزکیه نماید، همانند گوهرهای اولیه خود می‌شود.»
از این روایات نباید برداشت کرد که انسان نباید به دنبال دانش‌آموزی باشد، بلکه تنها باید به تزکیه قلب خود بپردازد، زیرا همان تزکیه نیز بدون داشتن بخشی از دانش، امکان‌پذیر نیست، بلکه مراد از این روایات آن است که اگر انسان اخلاق خود را تزکیه نماید و اعمال و حرکات و سکون خود را مطابق با
شرع و
عقل نماید، و مراقب رفتار و گفتار خود باشد، موجب ترقّی به مقام‌های بالاتر و والاتر در علّیین می‌شود. در آن زمان انسان موجودی روحانی و معنوی خواهد شد، نه انسانی جسمانی؛ چراکه هدف شرع و عقل آن است که انسان متّصف به صفات و اخلاق روحانی شود و آن‌گاه است که دانش او تنها به آموخته‌هایش بسنده نشده، بلکه به منبع علم و دانش متصل می‌شود.
از‌این‌رو، روایات یاد شده نفی‌کننده تلاش انسان در علم‌آموزی نیست و مراد از علمی که نباید آن را در زمین و آسمان دنبال کرد، بلکه باید به دنبال نورش در قلب خود بود، مرتبط با شناخت حقیقت وجود و پروردگار است، نه علم به جزئیاتی (مانند ادبیات عرب، ریاضیات و...) که خدا مقدّر کرده آنها را از راه طبیعی بیاموزیم.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «نقش آداب روحانی در علم‌آموزی»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۵/۱۲.
