نظم در تلاوت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نظم، تلاوت قرآن.
پرسش: رابطه تلاوت قرآن و نظم چیست؟
پاسخ: برای بیان
نظم در تلاوت، از واژه ترتیل استفاده می‌شود؛ زیرا واژه ترتیل از ماده رَتَل (بر وزن قمر) به معنی منظم بودن و مرتب بودن است؛ لذا کسی که دندان‌هایش خوب و منظم و مرتب باشد،
عرب به او «رَتَل الاسنان» می‌گوید. از این جهت ترتیل به معنی پی‌در‌پی آوردن سخنان یا
آیات روی نظام و حساب می‌باشد؛ لذا آیات قرآن گرچه با فاصله و در مدت ۲۳ سال نازل شده، اما این
نزول تدریجی نیز روی نظم و حساب و برنامه بوده؛ به‌گونه‌ای که در افکار رسوخ کند و دل‌ها را مجذوب خود سازد.
جایگاه
نظم در
آفرینش جهان و ارتباط موجودات با هم‌دیگر خصوصاً
آسمان‌ها و زمین و گردش
شب و روز آشکار است، جهان تکوین صفحاتی منظم از
اراده الهی است. هماهنگی در نظام تکوین وجود نظم را در نظام
تشریع ضروری می‌سازد. با اندک دقتی در دستورات
دین این هماهنگی جلوه‌گر می‌شود که نظم در عبادات (مثل نمازها) از جمله آنهاست.
امام علی علیه‌السلام در آخرین لحظات
حیات خود در وصیتی دل‌سوزانه همه را به نظم در امور فرا می‌خواند.
آیات الهی قرآن که به‌صورت مکتوب فراروی بشریت نهاده شده، از این قاعده همگانی، یعنی «نظم‌پذیری» مستثنی نیستند؛ لذا خدای سبحان دستور به
تلاوت قرآن به‌صورت
ترتیل می‌دهد: «
و رتّل القرآن ترتیلاً»؛
یعنی کلمات قرآن را منظم، منسجم و هماهنگ بخوان. بدون اینکه حرف‌های آن مبهم باشد. یا اینکه بین کلمات فاصله بیندازی تا آنها را از
انتظام و انسجام بازداشته و جدا کند. باید نظم ظاهریش (مانند انتظام معنوی آن) محفوظ بماند.
برای بیان این
نظم در تلاوت، از واژه ترتیل استفاده می‌شود؛ زیرا واژه ترتیل از ماده رَتَل (بر وزن قمر) به معنی منظم بودن و مرتب بودن است؛ لذا کسی که دندان‌هایش خوب و منظم و مرتب باشد،
عرب به او «رَتَل الاسنان» می‌گوید. از این جهت ترتیل به معنی پی‌در‌پی آوردن سخنان یا
آیات روی نظام و حساب می‌باشد؛ لذا آیات قرآن گرچه با فاصله و در مدت ۲۳ سال نازل شده، اما این
نزول تدریجی نیز روی نظم و حساب و برنامه بوده؛ به‌گونه‌ای که در افکار رسوخ کند و دل‌ها را مجذوب خود سازد.
در
تفسیر مجمع البیان از پیامبر نقل شده که به
ابن عباس فرمود: «
اذا قرأت القرآنَ فرتّله ترتیلاً؛ هنگامی که
قرآن می‌خوانی، آن را با ترتیل بخوان»، ابن عباس می‌گوید: پرسیدم ترتیل چیست؟
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فرمود: «
بینه تبییناً و لا تنثره نثر الدغل (الرمل) و لا تهذه هذا الشعر قفوا عند عجائبه و حرکّوا به القلوب و لا یکوننّ همّ احدکم آخر السورة؛ حروف و کلمات آن را کاملاً روشن ادا کن، نه همچون خرمای خشکیده (یا ذرات شن) آن را پراکنده کن، نه آن را همچون
شعر پشت سر هم بخوان، به هنگام برخورد با عجایب قرآن توقف کنید و بیندیشید و دل‌ها را با آن تکان دهید و هرگز نباید همت شما این باشد که به‌سرعت
سوره را به پایان رسانید».
بنابراین همان‌گونه که قرآن منظم نازل شده، باید منظم تلاوت شود و این نظم در تلاوت از تلاوت به‌صورت
ترتیل استفاده می‌شود. خداوند به ما توفیق تلاوت با
تدبر به‌صورت ترتیل و
عمل به دستورات این
کتاب حیات‌بخش آسمانی را عطا فرماید.
۱.
تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، ج ۱۵.
۲.
تفسیر موضوعی قرآن کریم، آیت الله جوادی آملی، ج ۹.
۳.
تفسیر موضوعی قرآن کریم، آیت الله جوادی آملی، ج ۱.
۴.
پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن، دکتر نقی‌پور فرد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نظم در تلاوت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۷/۱۹.
