مُتُم و قُتِلتُم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوره آل‌عمران ،
جنگ ،
منافقان ،
مشرکان ،
شهادت ،
مرگ .
پرسش: خداوند متعال در آیۀ ۱۵۷ آل‌عمران می فرماید:«
وَ لَئِن قُتِلتُم فِی سَبیلِ اللهِ أو مُتٌم...» و در آیۀ بعد از آن می‌فرماید:«
وَ لَئن مُتٌم أو قُتِلتُم... »؛ علت جابه‌جایی دو کلمه «مُتٌم» و «قُتِلتُم» در این دو آیه را بیان کنید.
پاسخ:
در سال سوم
هجرت و در
جنگ اُحُد ، گروهی از مشرکان و منافقان برای جلوگیری از شرکت
مسلمانان در این جنگ شبهه‌ای مطرح کردند؛ مبنی بر این‌که، اگر کسی به جنگ برود، خواهد مرد و جان عزیزش هدر می‌شود، و این کار فاقد هر‌گونه ارزشی است؛ ولی اگر در
شهر بماند و از حضور در جنگ امتناع ورزد، می‌تواند به زندگی خویش ادامه داده و به جمع مال و ثروت بپردازد.
در مقابل این شبهه که موجب تزلزل در
اعتقاد و تضعیف ارادۀ مسلمانان نسبت به شرکت در جنگ می‌شد؛ خداوند متعال با نزول آیاتی از سورۀ آل‌عمران، از جمله آیات ۱۵۶، ۱۵۷ و ۱۵۸، مسلمانان را از هم‌فکری با مشرکان در این مسئله نهی نموده، علاوه بر این، با طرح مسائل اعتقادی همچون مسئلۀ مرگ در نظام
طبیعت و محشور شدن انسان‌ها بعد از
مرگ به سمت خداوند متعال، بر غنای فکری مسلمانان نیز می‌افزاید و در نتیجه موجبات
تشویق آنان برای حضور در جنگ را فراهم می‌آورد.
در آیۀ ۱۵۷، کلام با «قُتِلتُم» شروع می‌شود
و این یک شیوۀ گفتاری همراه با
فصاحت است که گوینده، کلام را با چیزی شروع کند که محبوب‌تر است؛ در نتیجه این مطلب فهمیده می‌شود که آنچه نزد خداوند متعال از
محبوبیت و ارزش بیشتری برخوردار بوده،
شهادت در راه خداست.
لذا در ابتدا «قُتِلتُم » می‌گوید و سپس «مُتٌم»، یعنی در حقیقت خداوند متعال با این ترتیب و چینش که بین این دو کلمه قرار داده، می‌خواهد به
مؤمنان بفهماند که
شهادت آنها در راه خدا بهتر از مردنشان است؛ در نتیجه با این نوع ارزش‌گذاری، شبهۀ
منافقان مبنی بر بی‌ارزش بودن کشته شدن در جنگ بی‌اثر می‌شود.
در آیۀ ۱۵۸، خداوند
حکیم برای پاسخ‌گویی مجدد به این
شبهه و از جهتی دیگر، موضوع
مرگ ، که یک امر طبیعی در
نظام خلقت است را مورد بررسی قرار می‌دهد.
در این آیه عنوان می‌شود که مردم چه در شهر بمانند و چه به
جنگ بروند، بالاخره خواهند مرد و به سمت خدا محشور خواهند شد؛ پس ترک جنگ هیچ سودی به حال افراد ندارد و آنان که در جنگ شرکت می‌کنند نیز، چیزی از دست نخواهند داد.
پس کلام را در این آیه با «مُتٌم» شروع می‌کند؛ چرا که در موضوع مردن و رفتن از این
دنیا ، بیشترین نوع
رحلت بشر به مرگ طبیعی است، و بعد از آن «قُتِلتُم =شهادت» را آورده که در موضوع
رحلت ، به تعداد کمی از افراد بشر تعلق دارد..
در نتیجه خداوند ابتدا نوعی از مرگ را بیان می‌کند که بیشتر مردم با آن از
دنیا می‌روند و سپس
شهادت را بیان می‌کند که عدۀ کمتری به‌وسیلۀ آن از دنیا می‌روند.
البته شاید بتوان احتمالات دیگری را در این باب مطرح کرد،
توجه به این نکته نیز لازم است که احیاناً
تفنن در کلام به این‌گونه که دو جمله‌ای که پشت سر هم می‌آید، دقیقاً شبیه هم نباشد و از نظر عبارت فرقی با هم داشته باشند، نوعی از فنون و محسنات ادبی است.
پایگاه اسلام کوئیست.
