منظور از عتل زنیم در آیه ۱۳ سوره قلم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اخنس بن شریق،
حرام زاده،
زنازاده،
سوره قلم،
ولید بن مغیره، عتل زنیم.
پرسش: منظور از «عتل زنیم» در آیه ۱۳ سوره قلم چیست؟
پاسخ اجمالی: در آیه ۱۳ سوره قلم دو صفت از اوصاف
منافقان بیان شده است یکی «عتل» که به کسی می‌گویند که بسیار غذا می‌خورد و همه چیز را به سوی خود می‌کشد و دیگران را از آن باز می‌دارد. و دیگری زنیم که از ریشه «زنم» است و او فردی است که اصل و نسب روشنی ندارد. بیشتر مفسران معتقدند که این آیه در شأن
ولید بن مغیره و یا
اخنس بن شریق نازل شده است.
قرآن کریم در بیان اوصاف منافقان و تکذیب کنندگان رسالت
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، پس از آن‌که از صفات
عیب‌جویی،
سخن‌چینی، مانع کار خیر بودن، تجاوز و گناه‌کاری آنان یاد می‌کند، در توصیفی برای این تبه‌کاران می‌فرماید: «عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِکَ زَنِیمٍ؛
و پس از آن (همه صفات زشت) خشن و سنگ‌دل و بی‌اصل و ریشه است.»
در این آیه دو صفت دیگر از اوصاف منافقان بیان شده است:
عتل به کسی می‌گویند که بسیار غذا می‌خورد و همه چیز را به سوی خود می‌کشد و دیگران را از آن باز می‌دارد.
البته در تفسیری از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است که مراد از «عتل» در این آیه به معنای فردی است که بسیار
کفران نعمت می‌کند.
زنیم از ریشه «زنم» است که واژه «زنمه» نیز از همان ریشه می‌باشد. زنمه به قسمتی از گوش گوسفند می‌گویند که آویزان است، گویی جزء گوش نیست و تنها به آن آویزان است و مراد از «زنیم» در این آیه، فردی است که اصل و نسب روشنی ندارد و او را به قومی نسبت می‌دهند در حالی‌که از آنها نیست؛
یعنی زنا‌زاده‌ای که منسوب به قومی است که در نسب واقعاً از آنها نیست.
شعبی می‌گوید: «زنیم» کسی است که به بدی و شرارت شهرت داشته و هرگاه از شرّ و بدی یاد شود، مردم ناخودآگاه او را به یاد می‌آورند.
امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: زنیم کسی است که ریشه و اصالت خانوادگی ندارد.
از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در معنای «عتل زنیم» سؤال شد، فرمود: «سیری‌ناپذیر، بد‌خلق، پرخور، پرنوش و ستم‌گر است».
بیشتر مفسران معتقدند که این آیه در شان ولید بن مغیره
و یا اخنس بن شریق
نازل شده است. نیز گفته شده است که از عبارت «بعد ذلک» که در این آیه موجود است، برداشت می‌شود که دو ویژگی اخیر (عتل) و (زنیم) از سایر رذائلی که برای منافقان و مخالفان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برشمرده شده، بدتر است.
و ظاهراً این جمله اشاره به آن دارد که شخص مورد نظر، آن‌قدر دارای صفات خبیث است که دیگر جا ندارد در امر حق از او اطاعت شود: «وَ لا تُطِعْ کُلَّ حَلاَّفٍ مَهین»،
و بر فرض هم که از آن خبائث صرف نظر شود وی فردی تندخو، خشن و بی‌اصل و نسب است که اصلاً نباید در جوامع بشری به مانند او اعتنا شود و باید از هر جامعه‌ای طرد شود و افراد جامعه نه به سخن او گوش دهند و نه در عملی پیرویش کنند.
اما از طرفی به نظر میرسد این صفات مقصود بالذات نباشند، بلکه در حقیقت کنایه‌هایی از صفاتی است که به اخلاق آدمی پیوستگی دارد. گواه این ادعا چیزی است که در خصوص ریشه کلمه و معنای آن در کتاب‌های لغت آمده است؛ لذا به نظر میرسد که این کلمه بسیاری از صفات شر و باطل را شامل می‌شود و انسان در آن هنگام «عتل» است که انحراف او بسیار بزرگ بوده باشد و صفات بد یکدیگر را برای فرو فرستادن او به حضیض بدی و گناه‌کاری به مدد بخوانند و همین امر است که سیاق قرآنی به آن اشاره کرده و «عتل» را از آخرین صفات خوانده و آشکار کرده است که پس از فراهم آمدن بسیاری از صفات بد در انسان پدید می‌آید: «بعد ذلک».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «منظور از عتل زنیم در آیه ۱۳ سوره قلم»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۳/۳۱.
