منشأ عقیده
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: انسان،
تحقیق،
تقلید.
پرسش: عقاید انسان که اساس عمل و جهت‌گیری‌های او را تشکیل می‌دهند، از کجا نشأت می‌گیرند و چگونه انسان چیزی را باور می‌کند؟
با کمی تأمّل مشخص می‌شود که عقاید انسان به یکی از این دو منشأ باز می‌گردند:
گاهی انسان با‌اندیشه آزاد و با مطالعه و تحقیق درباره مسئله‌ای می‌اندیشد و به عقیده‌ای می‌رسد. مثلاً
تحقیق می‌کند که: آیا
زمین به دور
خورشید می‌گردد یا خورشید به دور زمین؟! آیا چیزی بجز مادّه وجود دارد یا ندارد؟ و... در این صورت، منشأ عقیده او تحقیق است، خواه نظریّه او مطابق با واقع باشد و خواه مطابق با واقع نباشد.
گاه عقیده انسان، محصول تحقیق و بررسی با‌اندیشه آزاد نیست، بدین صورت که یا تحقیق نکرده عقیده‌ای را می‌پذیرد و یا اگر تحقیق کرده، با‌اندیشه در بند تقلید، به باوری می‌رسد، که در هر دو صورت، منشأ عقیده او،
تقلید است.
بنا‌بر‌این، ریشه عقاید انسان، یا تحقیق است و یا تقلید. البته منشأ سومی هم وجود دارد که همان
الهام و
اشراق است، که چون این منشأ عمومیّت ندارد و مختص به افراد خاصّی است، فعلاً مورد بحث ما نیست.
آنچه قابل توجّه است، این‌که: از یک بررسی دقیق، به این نتیجه می‌رسیم که عقاید مردم، عمدتاً مبنای فکری و ریشه تحقیقی و استدلالی ندارند؛ بلکه ناشی از تقلیدند. پدر و مادر، قوم و قبیله، محیط زندگی، حزب و سازمان و گروه، و شخصیت‌های مورد احترام، نظری را به انسان تلقین می‌کنند و او، بدون مطالبه
برهان و از روی تقلید، آن نظر را می‌پذیرد و به تدریج با آن، خو می‌گیرد و به آن عادت می‌کند و آن نظر به روح و ذهن او گره می‌خورد و ضمیمه ذهنش می‌شود و در جانش مستقر می‌گردد و به صورت عقیده و باور او در می‌آید.
به همین دلیل، خانواده و محیط زندگی، در تکوین عقاید عمده مردم، سهمی اساسی دارند. معمولاً هر کس، در هر خانواده و هر محیطی که زندگی کند، عقاید افراد آن خانواده و محیط به او منتقل می‌شود و کمتر کسی است که عقاید خود را کاملاً از راه تحقیق، تحصیل کرده باشد. بر همین قرآن کریم به انسان هشدار می‌دهد که اگر از عقاید بیشتر مردم جهان پیروی کند، گم راه می‌شود:
«وَ ان تُطِعْ اکْثَرَ مَن فِی الْاَرْضِ یُضِلُّوکَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ ان یَتَّبِعُونَ الاَّ الظَّنَّ وَ انْ هُمْ الاَّ یَخْرُصُونَ؛
و اگر از بیشتر کسانی که در زمین زندگی می‌کنند، فرمان ببری، تو را از راه خدا گم‌راه می‌کنند؛ زیرا آنان، تنها از گمان، پیروی می‌نمایند و جز به
حدس و
تخمین نمی‌پردازند».
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «منشأ عقیده» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۳/۳.
