مقام تفویض- توکل- تسلیم- رضا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تفویض،
تسلیم،
توکل،
رضا.
پرسش: مقام تفویض، تسلیم، توکل و رضا را توضیح دهید؟
پاسخ: تفویض یعنی اینکه بنده آنچه را که به ظاهر، منسوب به خودش بوده، به
خدا بر‌گرداند و خود را از همۀ امور برکنار بداند و هیچ کاری را به خود بر نگرداند. اما توکل نامیدن این واگذاری به این اعتبار که بنده پروردگار متعال را به عنوان
وکیل خود می‌گیرد تا هر تصرفی که خواست، در کارهای او انجام دهد؛ و نامیدن این مقام به تسلیم هم به این اعتبار است که بنده خاضع و تسلیم محض در برابر هر اراده‌ای است که خدای سبحان در باره‌اش بکند، و هر کاری را که از او بخواهد اطاعت می‌کند.
«تفویض» در لغت به معنای رد و واگذاری یک امر به دیگری و حاکم قرار دادن وی در آن امر است.
در اصطلاح
قرآنی، تفویض به معنای برگرداندن و واگذاری کارها به خداوند متعال است.
تفویض با توکل و تسلیم معنای نزدیک به هم دارند. آنچه سبب تفاوت است، اعتبارهای مختلف است؛
الف) تفویض یعنی این که
بنده، آنچه را که به ظاهر، منسوب به خودش بوده، به خدا بر‌گرداند و خود را از همه امور برکنار بداند و هیچ کاری را به خود برنگرداند. چنین حالتی را تفویض می‌گویند.
ب) اما توکل نامیدن این واگذاری به این اعتبار که بنده، پروردگار متعال را به عنوان
وکیل خود می‌گیرد تا هر تصرفی که خواست، در کارهای او انجام دهد.
ج) تسلیم مقامی است که بنده،
خاضع و تسلیم محض در برابر هر
اراده‌ای است که خدای سبحان درباره‌اش بکند و هر کاری را که از او بخواهد
اطاعت می‌کند. پس تفویض، توکل و تسلیم مقامات سه‌گانه‌ای از مراحل
عبودیت هستند.
در سلسله مراتب، توکل از همه پایین‌تر و سطحی‌تر است و از آن دقیق‌تر و بالاتر تفویض و دقیق‌تر و مهم‌تر از آن تسلیم است.
در این‌جا به تعریف
عرفای بزرگ از مقامات عالیه فوق می‌پردازیم:
در نگاه
خواجه طوس، تفویض یکی از مقامات
سلوکی است که سالک در
سیر الی الله آن‌را طی می‌کند؛ بدین صورت که چون در ابتدا به انسان وجود داده‌اند، سپس آگاهی، سپس قدرت و بعد
اراده ( چرا که در ابتدا مدتی موجود بود به صورت
سلاله و
نطفه و
علقه و
مضغه و
عظام و
لحم تا اینکه بعد از آن، زنده و خبردار شد. سپس مدتی زنده بود تا نیروی حرکت در او ظهور کرد و مدتی متحرک بود تا نیروی تشخیص مفید از مضر در او پدیدار شد و خواهان مفید و دوری کننده از مضر گشت.)، برای سلوک الی الله و عود به
فطرت اوّلی، می‌بایست که این صفات در او، به عکس ترتیب مذکور، منتفی شود. پس اول باید اراده او در اراده الهی مضمحل شود به گونه‌ای که هیچ چیزی از خود اراده نکند و هر چه پیش آید مطلوب او باشد. این درجه رضا نامیده می‌شود و صاحب این درجه همیشه در
بهشت رضوان خواهد بود. بعد از آن باید قدرتش در قدرت الهی منتفی شود تا قدرت خود را به هیچ عنوان مغایر قدرت او نداند. به این مرتبه توکل می‌گویند. سپس باید علمش در علم پروردگار مضمحل شود تا به خودی خود، هیچ نداند که این مرتبه را مقام تسلیم نامیده‌اند.
از دیدگاه
ملا محمد مهدی نراقی، تسلیم همان تفویض است که به مقام رضا نزدیک است، بلکه فوق رضا و خشنودی است؛ چرا که تفویض عبارت است از ترک خواهش‌ها در امور زندگی و واگذاری همه آن‌ها به خدا. پس آن بالاتر از رضا است؛ زیرا در مرتبه رضا، افعال خدا موافق
طبع او است و او راضی به اموری است که برایش پیش آمده، پس طبع او لحاظ شده است، ولی در مرتبه تسلیم، طبع و موافقت و مخالفت آن به کلّی به خدای سبحان واگذار شده است، به همین دلیل بالاتر از مرتبه توکّل نیز هست؛ زیرا توکل، عبارت است از اعتماد در امور خویش به خدا و آن به منزله وکیل نمودن خدا است در امور خود و گوئی خدا را به مثابه وکیل خود قرار داده است، پس تعلّق او به امور خود باقی است، ولی در مرتبه تسلیم قطع کلّی علاقه از امور متعلّق به خویش است.
در نگاه
غزالی، توکل که تفویض و تسلیم از لواحق آن‌اند، دارای دو مرتبه است؛ یکی علمی که موجب توکل می‌شود که عبارت است از علم به اینکه خداوند متعال غیر محتاج به غیر است، ولی همه نیازمند او هستند. دیگری حالتی ناشی از این علم که عبارت است از
اعتماد قلبی به خداوند متعال و سکون و عدم
اضطراب قلب به خاطر تعلقش به او. اما تفویض و تسلیم با وجود اینکه از لواحق توکل‌اند، از آن بالاترند؛ چرا که غایت و هدف توکل، جلب نفع و دفع ضرر است، در حالی‌که حقیقت تفویض و تسلیم انقیاد و اذعان به امر و نهی الهی و ترک
اختیار در آنچه خدا به آن حکم کرده است، می‌باشد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مقام تفویض توکل تسلیم رضا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۲.
