معنای واژه ضحک در آیه ۷۱ سوره هود

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: حائض، حیض، خنده، ضحک، ضحکت، سوره هود.

پرسش: قرآن کریم در آیه ۷۱ سوره هود می‌فرماید: «وَ امْرَاَتُهُ قائِمَةٌ فَضَحِکَتْ فَبَشَّرْناها بِاِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ اِسْحاقَ یَعْقُوبَ». آیا این آیه معنای حیض بودن واژه «ضحکت» را تقویت نمی‌کند! یا دلیل دیگری هم بر این معنا وجود دارد؟

پاسخ اجمالی: در معنای لغوی و اقوال مفسران هر دو احتمال بیان شده است و محتوای آیه می‌تواند با هر دو معنا (خنده و عادت ماهانه) سازگار باشد و یا هر دو اتفاق خنده و عادت رخ داده باشد.

---

قرآن کریم در داستان حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) بعد از آنکه آمدن فرستادگان پروردگار برای بشارت و مژده نزد حضرتشان را نقل می‌کند، در ادامه بیان می‌دارد: «فَضَحِکَتْ فَبَشَّرْناها بِاِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ اِسْحاقَ یَعْقُوبَ».
اگر چه بیشتر مفسران و مترجمان قرآن کریم واژه «ضحکت» در این آیه را به خندیدن معنا کرده‌اند، اما برخی نیز آن‌را به معنای حیض‌شدن دانسته‌اند. بنابر تفسیر دوم، معنای آیه این چنین است: زنش ایستاده بود که حائض شد، به او مژده اسحاق را دادیم و پس از اسحاق یعقوب را.
در برخی از لغت نامه‌ها آمده است: «ضحک» بفتح «ضاد» به معنای حیض است. گویند: «ضحکت الارنب»؛ یعنی خرگوش حائض شد.
جامع البیان از قول اهل بصره می‌گوید: بعضی از اهل حجاز می‌گویند ضحک به معنای حیض است و ضحکت المراة؛ یعنی زن حائض شد.
بر همین اساس برخی از مفسران می‌گویند کلمه «ضحکت» به معنای حیض شدن زنان است. مؤید این معنا هم این است که بشارت را با حرف فاء متفرع بر آن کرده و فرمود: «فبشرناها...» ؛ یعنی به مجرد این‌که حیض شد، ما او را به اسحاق بشارت دادیم، و این حیض شدن نشانه‌ای بود که باعث می‌شد همسر ابراهیم (علیه‌السّلام) به راحتی آن مژده را باور کند و بپذیرد، و معجزه‌ای بود که دل او را آماده می‌کرد تا براستی و درستیِ بشارت آنان اطمینان کند.

---

اما این‌که چرا قرآن کریم از ایستادن همسر ابراهیم خبر داد، و این‌که این خبر چه دخالتی در مطلب داشته؟ جوابش این است که قرآن با ذکر این خبر بر آن بود، تا بفهماند که او آن‌چنان مایوس از حامله شدن بود که حتی تصورش را هم نمی‌کرد که در ایام پیری بار دیگر حیض شود، ایستاده بود و تماشا می‌کرد ببیند بین شوهرش و میهمانان تازه وارد، چه چیزهایی گفت‌وگو می‌شود.
بنابر این معنای آیه آن است که ابراهیم (علیه‌السّلام) داشت با میهمانان صحبت می‌کرد و میهمانان راجع به خوردن و نخوردن غذا با آن حضرت بگو مگو می‌کردند، در حالی‌که همسر آن‌جناب ایستاده بود و آنچه را که بین ابراهیم و میهمانان می‌گذشت تماشا می‌کرد و هرگز چیز دیگری را تصور نمی‌کرد و در باره چیز دیگری نمی‌اندیشید، در همین حال ناگهان حالت حیض به او دست داد، و بلا فاصله فرشتگان او را به فرزنددار شدن بشارت دادند.
همچنین در تفسیر قمی ضحک به معنای حیض آمده، و در تفسیر عیاشی نیز از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است که ضحک به معنای حیض است:
با توجه به آنچه بیان شد، محتوای آیه می‌تواند با هر دو معنا (خنده و عادت ماهانه) سازگار باشد، و هر دو اتفاق خنده و عادت رخ داده باشد و در قالب یک کلمه اعلام شده باشد.

---