• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

معروف کرخی و امام رضا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: امام رضا، معروف کرخی، خادم، صوفیه، راندن.

پرسش: ‌آیا صحیح است که معروف کرخی ابتدا از خادمان امام رضا (علیه‌السّلام) بود و به دلیل تخلفی که انجام داد، امام رضا (علیه‌السّلام) او را از خود راندند و پس از آن، کرخی به عنوان سرسلسله صوفیه درآمد؟

پاسخ اجمالی: معروف کرخی از مشاهیر عرفا بود وی به حسب فرمایش امام رضا (علیه‌السّلام) در هفت سالگی دین مقدّس اسلام را پذیرفت. با این که در منابع وی را از اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام) دانسته‌اند، در هیچ کدام از کتب رجالیّه، اصلاً به شرح حال معروف کرخی پرداخته نشده و به صورت تصریح یا تلویح برای مدح یا ذم، نامی از او برده نشده و به این جهت نسبت صحابی و یا دربان امام رضا (علیه‌السّلام) بودن او بعید به نظر می‌رسد.


ابومحفوظ معروف بن فیروز (یا فیروزان) بغدادی کرخی از مشاهیر عرفا بود پدر و مادرش نصرانی مذهب بوده‌اند.

پدر و مادر معروف، وی را در هفت سالگی پیش معلمی نصرانی بردند. معلم به او گفت بگو «ثالث ثلثة» (و این اشاره به عقائد نصاری است که به نام اب و ابن و روح القدس به سه اصل «اقانیم ثلاثة» معتقد می‌باشند، که اب را خدای تعالی و ابن را حضرت مسیح و روح القدس را جبرئیل می‌دانند و در قرآن مجید هم در ردّ ایشان آمده است: « لََقَد کَفَرَ الذین قالُوا انَّ الله ثالِثُ ثلثةٍ؛
[۱] مائده/سوره۵، آیه۷۳.    
به تحقیق کسانی که خداوند را ۳ نفر حساب کرده‌اند کفر ورزیدند.» معروف این گفته استاد را شدیداً انکار کرد و گفت: «لا بَل هُو الله احَدْ» پس معلّم برآشفت و سیلی محکمی بر گونه او نواخت او نیز فرار کرد.
[۲] عطار نیشابوری، فرید‌الدین، تذکرة الاولیاء، ص۲۶۴، انتشارات گنجینه، چاپ دوم.    


معروف بعد از فرار از معلم نصرانی، مدتی غایب شد تا آن که پدر و مادرش آرزو می‌کردند که برگردد و هردینی را که قبول کند موافقت نمایند؛ تا آنکه معروف به حسب فرمایش امام رضا (علیه‌السّلام) در هفت سالگی دین مقدّس اسلام را قبول کرد و به خانه‌اش بازگشت. چون پدر و مادرش از وی پرسیدند که به کدام دین معتقد شده‌ای؟ گفت به اسلام، آنان نیز اسلام آوردند.
[۳] عطار نیشابوری، فرید‌الدین، تذکرة الاولیاء، ص۲۶۴، انتشارات گنجینه، چاپ دوم.    

گویی نام پدر وی که فیروز یا فیروزان می‌باشد نام زمان نصرانیت اوست و ظاهر کلام روضات‌الجنات
[۴] موسوی، محمدباقر، روضات الجنات، ج۸، ص۱۳۴، قم، مهر استوار.    
که وی را با عنوان معروف بن علی ذکر کرده نه فیروزان گویای این است که پس از قبول اسلام نام پدرش تبدیل به علی شده است.

معروف در سیر و سلوک بی‌نظیر بود، صوفیه و عرفا در حق او ارادت فراوانی دارند و او را تا حد مستجاب الدّعوه ذکر کرده‌ و کرامات بسیاری به او نسبت می‌دهند و او را از اصحاب و موالیان بلکه دربان امام رضا (علیه‌السّلام) می‌دانند. (در رابطه با روایاتی که در مورد او نقل شده رجوع شود به طبقات الصوفیه
[۵] سلمی، ابوعبدالرحمان، طبقات الصوفیه، ص۸۳، مطبعه دار التالیف مصر، چاپ دوّم، ۱۳۸۹ ه‌. ق.    
[۶] سلمی، ابوعبدالرحمان، طبقات الصوفیه، ص۸۳، مطبعه دار التالیف مصر، چاپ دوّم، ۱۳۸۹ ه‌. ق.    
) گرچه بسیاری از این مطالب می‌تواند بر پایه غلو باشد.
یک سلسله از عرفای صوفیه هستند که سند طریقتی خودشان را به معروف کرخی می‌رسانند و به واسطه او سلسله خود را به حضرت امام رضا (علیه‌السّلام) متصل داشته و به همین جهت به «معروفیه» شهرت دارند. این سلسله خود را با نام‌های نعمت‌اللهی، نوربخشی، نقش‌بندی، سقطیان و جندیان و چند شعبه دیگر منشعب هستند و به جهت همین کثرت در سلسله به «ام السلاسل» معروف شده‌اند.
[۷] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۵، ص۴۶، تهران، ناشر:کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ ه.ش.    


معروف در سال ۲۰۰ هجری در بغداد وفات یافت. در اواخر عمرش که علائم موت آشکار شد به او گفته شده وصیّتی کن: گفت وقتی مشرف به موت شدم پیراهن مرا صدقه بدهید که چنانچه عریان به دنیا آمده‌ام عریان نیز رفته باشم.

این مطالب خلاصه تمام آن چیزی است که در منابع به آن اشاره شده است. با این که در منابع وی را از اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام) دانسته‌اند، در هیچ کدام از کتب رجالیّه (کتابهایی همانند: رجال طوسی، رجال نجاشی، رجال ابن داوود، رجال علامه حلی و...) که به شرح حال هر یک از اصحاب و خواصّ و خدّام و موالی ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) پرداخته و ولادت هریک از مشاهیر و مجهولان و ثقات و کسانی که مورد مدح و ستایش و یا ذمّ و نکوهش قرار گرفته‌اند، به نگارش درآورده‌اند، اصلاً به شرح حال معروف کرخی نشده و به صورت تصریح یا تلویح برای مدح یا ذم، نامی از او برده نشده و به این جهت نسبت صحابی و یا دربان امام رضا (علیه‌السّلام) بودن او بعید به نظر می‌رسد چنانچه برخی از کتب به این نکته نیز اشاره کرده‌اند.
[۸] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۵، ص۴۶-۴۷، تهران، ناشر:کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ ه.ش.    

مؤلف ریحانة الادب نظر علامه مجلسی را در عین‌الحیات آورده است که وی نیز به دلایل بالا در باب صحابی بودن معروف نسبت به امام رضا (علیه‌السّلام) را شدیداً انکار می‌کند.
[۹] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۵، ص۴۷، تهران، ناشر:کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ ه.ش.    

در نهایت آنچه مسلم است این است که وی صوفی بوده است و می‌دانیم ائمه اطهار(علیهم‌السّلام) همواره صوفیه را رد کرده و از ایشان دوری می‌جستند و مسلماً فردی که باعث شده مسلمانان بر ده‌ها فرقه و گروه تقسیم شوند نمی‌تواند فرد مثبتی باشد. در میان صوفیان رساندن فرقه و نسبت به ائمه (علیهم‌السّلام) مخصوصاً امام علی (علیه‌السّلام) بسیار مرسوم بوده و از خیله‌های آنها جهت جذب مردم می‌باشد.

۱. عبدالرحمان سلمی، طبقات الصوفیه    .
۲. تالیف مدرسی تبریزی، ریحانة الادب    .
۳. علامه مامقانی، تنقیح المقال    .

۱. ↑ مائده/سوره۵، آیه۷۳.    
۲. ↑ عطار نیشابوری، فرید‌الدین، تذکرة الاولیاء، ص۲۶۴، انتشارات گنجینه، چاپ دوم.    
۳. ↑ عطار نیشابوری، فرید‌الدین، تذکرة الاولیاء، ص۲۶۴، انتشارات گنجینه، چاپ دوم.    
۴. ↑ موسوی، محمدباقر، روضات الجنات، ج۸، ص۱۳۴، قم، مهر استوار.    
۵. ↑ سلمی، ابوعبدالرحمان، طبقات الصوفیه، ص۸۳، مطبعه دار التالیف مصر، چاپ دوّم، ۱۳۸۹ ه‌. ق.    
۶. ↑ سلمی، ابوعبدالرحمان، طبقات الصوفیه، ص۸۳، مطبعه دار التالیف مصر، چاپ دوّم، ۱۳۸۹ ه‌. ق.    
۷. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۵، ص۴۶، تهران، ناشر:کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ ه.ش.    
۸. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۵، ص۴۶-۴۷، تهران، ناشر:کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ ه.ش.    
۹. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۵، ص۴۷، تهران، ناشر:کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ ه.ش.    


سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "بررسی صحت معروف کرخی وخادمی امام رضا و سرسلسه صوفیه"، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۱/۲۸.    


رده‌های این صفحه : امام رضا | فرقه‌ های انحرافی | مسیحیت | مشایخ صوفیه
جعبه ابزار