متعدی بودن به دو مفعول
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: متعدی بودن به دو مفعول.
پرسش: متعدی بودن به دو
مفعول به چه معناست؟
افعال در
زبان عربی یا لازم‌اند که احتیاج به مفعول ندارند و یا متعدی‌اند که جهت تکمیل معنا، احتیاج به مفعول دارند. در
افعال متعدی ، برخی از آنها به دو مفعول و برخی دیگر برای تکمیل معنای خود به سه مفعول، نیاز دارند. گفتنی است همان‌گونه که یک کلمه به‌تنهایی می‌تواند مفعول باشد،
جمله هم می‌تواند مفعول واقع شود، پس اگر در آیه‌ای، مانند آیه دوم
سوره نصر ، یک جمله کامل به‌عنوان مفعول معرفی شود، از لحاظ ادبی دچار مشکل نخواهیم شد.
همان‌طور که می‌دانید، افعال در زبان عربی یا لازم‌اند که احتیاج به مفعول ندارند و یا متعدی‌اند که جهت تکمیل معنا، احتیاج به مفعول دارند.
در میان افعالی که متعدی‌اند و مفعول می‌گیرند، اکثر
افعال به یک مفعول بسنده کرده و معنای آنها با همان یک مفعول کامل می‌شود؛ اما برخی از افعال به دو مفعول، و برخی دیگر به سه مفعول برای تکمیل معنای خود نیاز دارند.
از جمله افعال دو مفعولی می‌توان به
افعال قلوب مانند:" حسب ، خال، زعم، ظن، علم، رأی و وجد" اشاره کرد.
علت نام‌گذاری این افعال به افعال قلوب این است که معنای آنها توسط اعضای باطنی و قوای درونی تحقق می‌یابد،
یعنی
فهم آنها با
درک و
خیال و یا با
عقل و
فکر سرو کار دارند نه مانند "ضرَب" یا "ذهَب" یا "کسَر" که با
حواس و اعضای خارجی سروکار دارند. چهار فعل اول این دسته از افعال به معنای "گمان کرد و پنداشت" بوده و سه فعل بعدی به معنای "
علم پیدا کرد و
یقین یافت" است.
در این میان، افعالی سه مفعولی مانند "اعلم"، "خبّر" و... نیز داریم که از بحث ما خارج است.
بنابراین "رأی" در بسیاری از موارد از افعال دو مفعولی است که البته اگر به معنای دیدن حسی (أبصر) باشد،
تنها یک مفعول می‌گیرد.
اکنون به بررسی
آیات مورد نظر برمی‌گردیم:
در آیه دوم
سوره نصر که خداوند می‌فرماید:«
وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فیِ دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا » تردیدی نیست که مفعول اول "رأیت"، کلمه "الناس" است؛ اما اگر "رأیت" را در این آیه به معنای دیدن با
چشم بدانیم، جمله "
یدخلون فی دین الله افواجا " جمله حالیه است برای "الناس"؛ یعنی می‌بینی مردم را در‌حالی‌که وارد
دین خدا می‌شوند؛ ولی اگر "رأیت" در این آیه به معنای
رؤیت قلبی باشد، این‌گونه ترجمه خواهد شد:"ای
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ تو مردم را می‌یابی که گروه‌گروه به دین اسلام می‌گروند".
در این صورت، جمله "یدخلون فی..." مفعول دوم برای فعل "رأیت" است.
آیات دیگری نیز وجود دارد که فعل "رأی " در آن دو مفعول گرفته است، از جمله آیات ۶ و ۷
سوره معارج است که می‌فرماید:"
إ ِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعیداً و وَ نَراهُ قَرِیباً " که در هر دو آیه؛ "بعیداً" و "قریباً" مفعول دوم فعل‌هایی از ریشه "رأی " هستند.
گفتنی است، همان‌گونه که یک کلمه به‌تنهایی می‌تواند
مفعول باشد، جمله هم می‌تواند مفعول واقع شود،
پس اگر در آیه‌ای چون آیه دوم
سوره نصر ، یک جمله کامل به‌عنوان مفعول معرفی شود، از لحاظ ادبی دچار مشکل نخواهیم شد.
البته قاعده دیگری نیز در
ادبیات عرب وجود دارد، مبنی بر این‌که "أن" که از حروف مشبهة بالفعل است، به همراه
اسم و خبرش می‌تواند عبارتی را تشکیل دهد که جایگزین دو مفعول قرار گیرد.
نمونه‌ای از جریان این قاعده را می توانیم در آیه ۱۶۵
سوره بقره مشاهده کنیم، آن‌جا که می‌فرماید:«
... وَ لَوْ یَرَی الَّذینَ ظَلَمُوا إِذْ یَرَوْنَ الْعَذابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمیعاً وَ أَنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعَذاب ».
فعل "یری" همان‌طور که بیان شد، این‌جا باید دو مفعول بگیرد؛ اما عبارت "
أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمیعاً " براساس قاعده‌ای که بیان شد، جانشین و بنابر اصطلاح نحوی، سدّ مسدّ دو مفعول قرار گرفت.
پایگاه اسلام کوئیست.
