قادر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: صفات خدا، قرآن، حدیث.
پرسش: دو صفت قادر و قدیر خداوند را با لغت،
قرآن و
حدیث توضیح دهید؟
صفت «قادر (توانا/ توانمند)»،
اسم فاعل از مادّه «قدر»، و صفت «قدیر (پُر توان/ بسیار توانا)»، فعیل به معنای فاعل از مادّه «قدر» است و بر‌اندازه و غایت و نهایت شیء، دلالت دارد. «قدرُ الشیء»، یعنی: «اندازه آن» و «قدرتُ الشیء»، یعنی: «آن چیز را اندازه گذاردم» و «قَدَرتُ علی الشیء»، یعنی: «بر آن، نیرو یافتم/ بر
[انجام دادن
] آن، توانا گشتم» و اسم از این فعل، «قدرت» است و «قدیر» و «قادر»، می‌تواند
[بر گرفته
] از «قدرت» یا «تقدیر» باشد.
از آن‌جا که صفات «
مقتدر» و «
مقیت» و «
مُهَیمِن»، از لحاظ معنا به دو صفت «قدیر» و «قادر» نزدیک‌اند، به این صفات نیز اشاره می‌کنیم:
صفت «مقتدر»، اسم فاعل از اقتدر، یقتدر، اقتدار، از مادّه «قدر» است و اقتدار بر یک شیء، یعنی توانایی بر آن.
ابن اثیر می‌گوید: در نام‌های خدای متعال، قادر و مقتدر و قدیر هست. قادر، اسم فاعل از «قدر، یقدر» است و قدیر، فعیل از آن مادّه و برای
مبالغه است و مقتدر، مفتعل از «اقتدر» و بلیغ‌تر از «قادر» و «قدیر» است.
صفت «مُقیت»، اسم فاعل از «قوت» است که بر نگه‌داری و توانایی بر چیزی دلالت دارد. مقیت، یعنی نگاهبان و شاهد و توانا و بسیار توانا، و «مُهَیمِن»، بر وزن مفیعل از ریشه «امن» و اصل آن «مؤیمن» است که همزه‌اش بدل به‌هاء شده است. مهیمن، یعنی: رقیب، شاهد، قائم به امور آفریده‌ها و ایمنی بخش. (وجه ارتباط مهیمن (با معانی یاد شده)، به نام‌های قادر و قدیر، دانسته نیست.)
در قرآن کریم، صفت «قدیر»، ۴۵ بار و صفت «قادر»، با ساخت مفرد و جمع، دوازده بار و صفت «مقتدر»، با ساخت مفرد و جمع، چهار بار و صفت «مقیت»، یک بار و صفت «مهیمن»، یک بار به‌کار رفته است. هم‌چنین، صفت «قدیر»، ۳۵ بار مضمون «اِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ؛ همانا خدا بر هر چیزی تواناست» و چهار بار با صفت «
علیم» و یک بار با صفت «
غفور» و یک بار نیز در هر یک از تعابیر: «عَفُوًّا قَدِیرًا؛ بخشنده توانا» و «اللَّهُ قَدِیرٌ؛ خدا تواناست» و «کَانَ رَبُّکَ قَدِیرًا؛ پروردگار تو تواناست» به‌کار رفته است.
آیات و احادیث، بر آن است که هستیِ آفریده‌ها نشانه توانایی خداست. نیز توانایی خدا، مطلق است و خدای سبحان، به هر امر ممکنی تواناست و مانند آفریده‌ها، بر برخی امور توانا و از انجام دادن اموری دیگر، ناتوان نیست. توانایی آفریده‌ها از جانب خدای متعال است، در حالی که توانایی خداوند (عز‌و‌جل)
ذاتی است و معلول موجود دیگری نیست و از همین رو،
دیرینه و
جاوید است.
در برخی احادیث و تفاسیر آمده که صفت «
مقیت»، به معنای صفت «
مقتدر» است و صفت «مهیمن» در برخی احادیث، یعنی «المهیمن بقدرته؛
نگاهبان (مُشرف) با توانایی خود» و در «خَلَقَ فاتقَنَ و اقامَ فَتَهَیمَنَ؛
آفرید و استوار داشت و به پا داشت و اِشراف یافت».
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله « قادر و قدیر» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۳/۷.
