علم انساب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تاریخ، نسب‌شناسی، نسب، علم انساب.
پرسش: منظور از «علم انساب» چیست؟
پاسخ:
علم انساب از تعیین
نسب (نژاد و تبار) مردم و روش‌های پژوهش در آن، با هدف پرهیز از
خطا در تعیین نسب اشخاص سخن می‌گوید.
حاجی خلیفه،
نسب‌شناسی را این‌گونه تعریف کرده است: «علمی است که به شناسایی نسب‌های مردم می‌پردازد و دارای منفعت زیاد است و هدف آن دوری از خطا در نسب اشخاص است».
این
علم گاهی به بررسی نسب
قبایل و به دست آوردن پیوند و ارتباط یک
قبیله با قبایل دیگر می‌پردازد که از آن به انساب قبایل یاد می‌کنند.
نسب‌شناسی از جمله علوم پایه برای
مورخ محسوب می‌شود و می‌توان آن را در زیرمجموعه
تراجم طبقه‌بندی کرد.
تاریخ نسب‌شناسی در میان
عرب به قبل از
اسلام برمی‌گردد،
لکن خلافت اموی بیش‌ترین حمایت را از نسب‌شناسی داشت. در دوره
عباسیان نیز مسئله کلامی و فقهیِ حقانیتِ
قریش و نفی
بنی‌امیه از آن، به طرح مباحث جدیدتر و جدی‌تر در عرصه نسب‌شناسی انجامید.
مسائل مربوط به نسب را می‌توان در سه دسته طبقه‌بندی کرد:
واقعیتی است در نظام قبیله‌ای دوره
جاهلیت که در دوره اسلامی تداوم یافته است. در آن جامعه‌ها، پیوندهای خانوادگی و مناسبات اجتماعی با مشخصه‌های خاص تابع این واقعیت بود.
به عنوان نهادی دولتی که از زمان خلیفه دوم (
عمر بن خطاب) تأسیس شد و می‌توان با اندکی
تسامح آن را با ثبت احوال امروز در یک راستا دانست.
به عنوان دانشی با ویژگی‌های یک
علم که در گذشته با عنوان علم انساب، جزئی از دانش تاریخ بود که از آن به نسب‌شناسی یاد می‌شود.
گفتنی است که در دوره معاصر نیز
آیت‌الله نجفی مرعشی (رحمة‌الله‌علیه) با احیای کتاب‌های اصیل نسب‌شناسی، در بازسازی این
دانش با جدیت کوشید و حداقل، علم انساب شیعی به همت ایشان
حیات دوباره یافت.
به‌درستی می‌توان ادعا کرد که نسب‌شناسی در گذشته یک ضرورت اجتماعی بوده؛ ولی امروزه این کارآیی خود را از دست داده و به مثابه جزئی از
میراث فرهنگی مسلمانان و
عرب است که هویت تاریخی و تمدنی مسلمانان منوط به آن است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «علم انساب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۷/۲۷.
