علت تشبیه خورشید به ضیاء و ماه به نور در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خورشید،
ماه، اصطلاحات قرآنی.
پرسش: در
سوره یونس آیه ۵ خورشید به عنوان ضیاء یعنی پراکنده کنندۀ
نور و ماه را نور یعنی دریافت کننده نور معرفی می‌شود و در آیه‌ای دیگر در
قرآن خدا را نور آسمان‌ها و زمین معرفی می‌کند، این به چه معناست؟
پاسخ: در بسیاری از تعبیرات معمول در نوشته‌ها و محاوره‌های عربی کلمه "ضیاء" و "نور" مترادف هم استفاده می‌شوند. هرچند برخی استعمال‌ها فقط اختصاص به اشتقاق ضوء دارد و برخی اختصاص به نور. این مسئله در زبان‌های دیگر از جمله در
فارسی هم به چشم می‌خورد؛ مثلاً فروزان و روشن (افروختگی و روشنی) هردو به یک معنا است. اما اگر دقت کنیم خواهیم دید هیچ واژه‌ای بی‌دلیل وضع نشده و تفاوت‌های ظریفی بین کلمات مترادف وجود دارد.
خداوند در
قرآن در یک جمله برای خورشید از کلمه ضیاء استفاده کرده، و برای ماه از کلمه نور.«هُوَ الَّذی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیاءً وَ الْقَمَرَ نُورا»
در آیات دیگری هم از خورشید به چراغ تعبیر کرده،«تَبارَکَ الَّذی جَعَلَ فِی السَّماءِ بُرُوجاً وَ جَعَلَ فیها سِراجاً وَ قَمَراً مُنیراً»
«وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فیهِنَّ نُوراً وَ جَعَلَ الشَّمْسَ سِراجاً»
در حالی که چنین تعبیری هرگز در مورد ماه نشده است. بسیاری از مفسران و اهل لغت به این تفاوت ظریف بین کلمه ضیاء و نور پی برده و به آن تصریح کرده اند که ضیاء حاصل نوری است ذاتی؛ یعنی از اشتعال خود شیء حاصل می‌شود، اما «نور» روشنی با واسطه است «و ربما یستأنس لذلک بما ذکروه من أن الضیاء یطلق على ضوء النیر بالذات و النور على نور المضی‌ء بالغیر و لذا ینسب النور إلى القمر»
یا اعم از نور ذاتی و با واسطه استعمال شده است. از همین روی در مورد آتش افروختن گفته می شود: "أَضاءَتِ النارُ"؛ چون نورِ
آتش، ذاتی است.
و از خورشید به چراغ تعبیر شده؛ چرا که نور چراغ از افروخته شدن خود او است، ولی ماه بدون این که خود شعله و حرارتی داشته باشد نورانی است.
رعایت شدن این نکته در قرآن کریم نشان می‌دهد که نور خورشید حاصل اشتعال جرم آن است (همچون چراغ)، اما نور ماه نوری است سرد و بدون اشتعال.
حال به آیه: «"الله نور السموات و الارض"»
می‌پردازیم. قرآن کریم می فرماید خداوند نور زمین و آسمان است. می دانیم که زمین و آسمان
ذات خدا نیست تا گفته شود "الله ضوء السموات و الارض"؛ چرا که گفتیم ضوء روشنایی حاصل از افروختنی ذاتی است، بلکه چون زمین و آسمان ظهور اسماء و صفات خدا است پس باید گفته شود زمین و آسمان نور خدا است (خدا نور زمین و آسمان است) و نه ضوء خدا؛ چرا که ذات غیبی خدا قابل دریافت نیست، بلکه فانی کننده هر غیر است همچون خورشید که نور آن در صورت نزدیک شدن به آن هلاک کننده است ولی نور ظهور خدا نوری است رحمانی همچنان که می فرماید: «أحببت أن أعرف، فخلقت الخلق لکی اعرف؛
چون دوست داشتم شناخته شوم پس جهان را آفریدم.»
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «علت تشبیه خورشید به ضیاء و ماه به نور در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۲۴.
