عدم خروج سبب نزول از حکم عام آیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: علوم قرآنی، سبب نزول، آیه، روایت.

پرسش: در علوم قرآنی، اصطلاح «عدم خروج سبب نزول از حکم عام آیه»، به چه معنا است؟

پاسخ اجمالی: در هنگام تخصیص یک حکم عام که با آیه یا روایت ثابت شده، باید به سبب نزول آیه و یا صدور روایت علم داشته باشیم، که این تخصیص ما موجب نشود موردی که سبب نزول آیه و یا صدور روایت بوده نیز تخصیص بخورد و از حکم عام خارج شود. به این عمل در علوم قرآنی، «عدم خروج سبب نزول از حکم عام آیه» گفته می‌شود.

---

در برخی موارد، آیه‌ای از آیات قرآن و یا روایتی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، در مقام بیان یک حکم عام می‌باشند؛ اکنون در مقام استنباط، اگر بخواهیم با آیه یا روایتی دیگر، آن حکم عام را تخصیص بزنیم، باید توجه داشته باشیم که این تخصیص ما موجب آن نشود که موردی که سبب نزول آیه و یا صدور روایت بوده نیز تخصیص خورده و از حکم عام خارج شود.
شناخت ما از سبب نزول آیه، موجب می‌شود که هنگام تخصیص آیه، این قاعده رعایت شود که مورد سبب نزول را نمی‌توان از حکم آیه خارج کرد؛ چرا که سبب نزول (آن چیزی که موجب شده آیه نازل شود) قطعاً مشمول حکم است و خارج کردن آن از دایره حکم، غیر ممکن است.
همین اصل و قاعده در روایات نیز جریان دارد. به عنوان مثال، سبب صدور روایت «الولد للفراش و للعاهر الحجر» از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، سخن عبد بن زمعه درباره کنیز پدرش بوده است. ابوحنیفه که از سبب صدور این روایت غافل بود، این حکم را مختص به زن و مرد آزاد دانست. بر اساس این فتوا، «کنیز» که خود سبب نزول و صدور حکم بوده، از حکم عام خارج گردید. چنین کاری که به علت توجه نداشتن به سبب نزول و صدور صورت پذیرفته، کاری خطا و باطل است.

---