عام و خاص در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عام، آیات، لفظ،
خاص، عموم.
پرسش: تفاوت آیات عام و خاص در قرآن چیست؟
پاسخ اجمالی: «عام»، لفظی است که بدون
حصر، تمام افرادی که صلاحیت آن‌را دارند فرا می‌گیرد و یکی از الفاظ آن «کلّ» است اما «خاص» عبارتی است که برخی مصادیق واژگان یا عبارت عامی را از دایره شمول آن خارج می‌کند.
برای روشن شدن تفاوت آیات عام و خاص در قرآن لازم است انواع عام در قرآن را بررسی کرد. که یک نوع آن عامی است که بر عموم خود باقی می‌ماند، دوم عامّی که از ابتدا منظور از آن خاص است و نوع آخر عامّ تخصیص زده شده است.
«عام»، لفظی است که بدون حصر، تمام افرادی که صلاحیت آن‌را دارند فرا می‌گیرد، یکی از الفاظ آن «کلّ» است که در اول جمله می‌آید؛
مانند: «کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ»،
یا در پی آن، مانند: «فَسَجَدَ الْمَلائِکَةُ کُلُّهُمْ اَجْمَعُونَ».
اما «خاص» عبارتی است که برخی مصادیق واژگان یا عبارت عامی را از دایره شمول آن خارج می‌کند.
در آیه شریفه: «اِنَّ الْاِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ اِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ...»،
لفظ «الانسان» عام بوده و عبارت «الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» خاص است.
عام بر سه قسم است:
آن‌که بر عموم خود باقی باشد؛ که در این رابطه باید گفت که بیشتر عام‌ها، عقلاً و شرعاً تخصیص می‌خورند مثلاً آیه «حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ»
به حالت ناچاری تخصیص زده شده است.
اما به هر حال آیاتی هرچند اندک داریم که به عموم خود باقی‌اند و مخصّص ندارند؛ مانند آیات شریفه «حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ اُمَّهاتُکُمْ...»
و «اِنْ کُلُّ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ اِلاَّ آتِی الرَّحْمنِ عَبْداً»؛
(تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند، بنده اویند!).
عامّی که از ابتدا منظور از آن خاص می‌باشد؛ مانند آیه «الَّذِینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ اِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ؛
اینها کسانی بودند که
[بعضی از
] مردم، به آنان گفتند: مردم (لشکر دشمن) برای
[حمله به
] شما اجتماع کرده‌اند از آنها بترسید!» که گوینده آن یک نفر به نام
نعیم بن مسعود اشجعی یا بادیه‌نشینی از قبیله
خزاعه بوده است.
این‌گونه است آیه «فَنادَتْهُ الْمَلائِکَةُ وَ هُوَ قائِمٌ یُصَلِّی فِی الْمِحْرابِ»
که منظور از
ملائکه جبرئیل است.
عامّ مخصوص (تخصیص زده شده).
که در قرآن مثال‌های زیادی دارد.
در فرق بین این دو عام گفته‌اند: اولی (عامّی که منظور از آن خاص می‌باشد) همه افراد را شامل نمی‌شود، نه از جهت لفظ و نه از ناحیه حکم؛ بلکه دارای افرادی است که در یکی از آنها استعمال شده است. ولی دوّمی، عموم و شمولش نسبت به تمام افراد منظور شده از جهت فراگیری لفظ نه از لحاظ حکم.
در ادامه باید گفت که یکی از انواع خاص در
قرآن آن است که عموم
سنّت را تخصیص می‌زند و این نوع کم است؛ از جمله مثال‌های آن، آیه «حَتَّی یُعْطُوا الْجِزْیَةَ»
است که تخصیص‌زده سخن
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را که: «ماموریت یافته‌ام با مردم بجنگم تا این‌که لا اله الّا الله بگویند».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «عام و خاص در قرآن»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۳/۳۱.
