ظنّ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تفنن در عبارت، ظن، حسبان.
پرسش: می‌خواستم فرق "تظن" و "تحسبن" را در قرآن بدانم؛ چرا در آیه "
وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا... " به جای "تَحْسَبَنَّ"، "تظن" نیاورده؟ چه ویژگی‌هایی در این دو لغت است؟
پاسخ: در ارائه یک معنا و مفهوم، استفاده از واژگان مختلفی که مترادف‌اند، از دیدگاه ادبی به زیبایی و شیوایی
سخن می‌افزاید و این خود به‌تنهایی‌می‌تواند دلیل مناسبی برای "تفنن در عبارت" باشد و لزومی به ارائه دلیل دیگری در این زمینه وجود نخواهد داشت. با این حال، لغت‌دانان
عرب ، تفاوت‌هایی را نیز برای این دو ریشه لغتی بیان کرده‌اند که شاید دلیل مضاعفی برای استفاده از ریشه "حسب" در آیه مورد نظرتان باشد.
مطمئناً می‌دانیم که استفاده از عبارات و واژگان مختلف و به تعبیری "تفنن در عبارت" از اموری است که یک مجموعه ادبی را شیواتر و زیباتر می‌کند و این به‌تنهایی دلیل مناسبی است که در
قرآن کریم که ادیبان برجسته را به
مبارزه و
تحدی طلبیده، واژگان متفاوت و مترادفی بیان شود. به عبارتی در یک مفهوم، بدون آنکه هیچ تغییری در آن مورد نظر باشد، می‌توان از دو واژه متفاوت استفاده نمود.
مشتقاتی که از ریشه‌های "ظن" و "حسبان" پدید می‌آیند، نیز از همین دسته‌اند که از هر دوی آنان در قرآن استفاده شده است:
"
وَ مِنْهُمْ أُمِّیُّونَ لا یَعْلَمُونَ الْکِتابَ إِلاَّ أَمانِیَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاَّ یَظُنُّون ".
و نیز مواردی؛ چون آل‌عمران، آیه ۱۵۴
، نساء (۴)، آیه ۱۵۷
و انعام، آیه ۱۴۸.
و ... .
"
أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُم ".
و نیز مواردی؛ مانند آل‌عمران، آیه ۱۴۲
، توبه، آیه ۱۶
و مائده، آیه ۷۱
و ... .
با دقت در این دو گروه از آیات، به این نکته پی خواهیم برد که تفاوت چندانی در معنای آنها وجود نداشته و شاید زیبایی و شیوایی سخن، موجب اختلاف در تعابیر شده است و در همین راستا، ارائه دلیل دیگری برای استفاده از هر کدام آنها به جای دیگری لزومی نخواهد داشت. به همین دلیل است که بسیاری از
مفسران معنای این دو واژه را یکی دانسته‌ند.
البته برخی از دانشمندان
علم لغت، تفاوت‌هایی را نیز میان این دو واژه بیان کرده‌اند، از جمله این‌که ریشه "حسبان" در مواردی به کار می‌رود که به یکی از دو طرف نقیضین معتقد شویم، بدون آنکه به طرف دیگر آن بیندیشیم؛ اما ریشه "
ظن " در موارد دیگری است که هر دو طرف نقیضین را به ذهنمان آورده، سبک و سنگین کنیم، سپس یکی از آنها را انتخاب نماییم.
در آیه مورد نظر نیز شاید برخی از مخاطبان آیه، بدون اندیشیدن در موضوع و بررسی طرفین آن، معتقد به
مرگ شهیدان شده‌اند و خداوند با این تعبیر و با استفاده از ریشه "حسب" آنان را از چنین
تفکر ی برحذر داشته است.
اما با این وجود، نمی‌توان به
قطع و
یقین گفت که چنین تفاوت‌هایی در تمام واژگان
قرآن که از این دو ریشه در آنها استفاده شده است، وجود دارد و سزاوار است که به همان دلیل اول (زیبایی و شیوایی) بسنده شود.
پایگاه اسلام کوئست.
