صفات مومن در آیه ۲ سوره انفال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مؤمن،
ایمان،
توکل،
ترس از خدا،
ذکر خدا،
تفسیر،
سوره انفال.
پرسش: تفسیر
آیه «اِنَّما الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ اِذَا ذُکِرَ اللهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ اِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زَادَتْهُمْ اِیمانًا وَ عَلَیٰ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ»، چیست؟ و چرا
خدا از «انّما» استفاده کرده است؟ آیا برای این است که بگوید اگر کسی حتی اگر یکی از ویژگی‌های ذکر شده درباره مؤمنان که در این آیه آمده است را نداشته باشد، مؤمن نیست؟
پاسخ اجمالی: در این آیه شریفه، پروردگار به برخی از صفات برجسته مؤمنان اشاره کرده که، جنبه روحانی و معنوی و باطنی دارند؛ این صفات عبارت‌اند از: «ترسیدن و تکان خوردن دل هنگام ذکر خدا»، «
تکامل ایمان» و «توکل».
آیاتی از این قبیل که با کلمه «انما» شروع می‌شوند به ویژگی‌هایی از مؤمنان که در مراتب بالاتر هستند می‌پردازد نه آن‌که بخواهد بگوید هر کسی که یکی از این ویژگی‌ها را نداشت اما اظهار ایمان کرد، از دایره مؤمنان به صورت کلی خارج شده است؛ زیرا آنچه آدمی را از دایره ایمان خارج می‌کند، مخالفت از روی عمد و علم با خداوند و رسولش است.
در پاره‌ای از آیات، تنها افرادی با ویژگی‌های خاص به عنوان مصداقی برای افراد باایمان اعلام شده‌اند. به عنوان نمونه، در آیه ۲ سوره انفال، خداوند درباره ویژگی‌های مؤمنان می‌فرماید: «اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ اِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ اِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ ایماناً وَ عَلی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ».
در این آیه شریفه، پروردگار به برخی از صفات برجسته مؤمنان اشاره کرده که، جنبه روحانی و معنوی و باطنی دارند؛ این صفات عبارت‌اند از: «ترسیدن و تکان خوردن دل هنگام ذکر خدا»، «
تکامل ایمان» و «توکل».
تنها افرادی را می‌توان باایمان پنداشت که هرگاه نام خدا برده شود، دل‌هایشان به خاطر احساس مسئولیت در پیشگاهش ترسان می‌گردد: «اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ اِذا ذُکِرَ اللهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ».
«وجل» همان حالت خوف و ترسی است که به انسان دست می‌دهد
که سرچشمه آن یکی از این دو چیز است؛ گاهی به خاطر درک مسئولیت‌ها و احتمال انجام ندادن وظائف الهی می‌باشد،
و گاهی به خاطر درک عظمت مقام و توجه به وجود بی‌انتهای خدای متعال است.
مؤمن واقعی در شناخت خداوند به پایه‌ای رسیده است که
یاد خدا موجب خوف او می‌شود؛ زیرا به عظمت و قدرت خداوندی آگاه است و می‌داند که
علم خدا بر او احاطه دارد و خدا او را می‌بیند و سخنش را می‌شنود. پس چرا از او نترسد؟
آنها همواره در مسیر «تکامل» پیش می‌روند و لحظه‌ای آرام ندارند: «و هنگامی که آیات خدا بر آنها خوانده شود بر ایمانشان افزوده می‌شود» (وَ اِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ اِیماناً).
نموّ و تکامل، خاصیت همه موجودات زنده است، موجود فاقد نمو و تکامل یا مرده است و یا در سراشیبی مرگ قرار گرفته، مؤمنان راستین، ایمانی زنده دارند، که نهالش با آبیاری از آیات خدا روزبه‌روز نمو بیشتر و گل‌ها و شکوفه‌ها و میوه‌های تازه‌تری پیدا می‌کند، آنها هم‌چنان مردگان زنده‌نما در جا نمی‌زنند، و در یک حال رکود و یک‌نواختی مرگبار نیستند، هر روز که نو می‌شود
تفکر و ایمان و صفات آنها هم نو می‌شود.
قلوب مؤمنان از یاد خدا متاثر می‌شود و یاد خدا بر ایمانشان می‌افزاید؛ زیرا گوش فرادادنشان به آیات خدا دور از حجاب
کفر و انکار صورت می‌گیرد و خیال
فسق و فجور آن‌را نمی‌آلاید. در حالی‌که
منافق وقتی آیات خدا را بشنود بر کفرش و انکارش می‌افزاید؛ زیرا آنها را در ذهن خویش به گونه‌ای تفسیر می‌کند که بر عکس نتیجه می‌دهد.
سومین صفت بارز مؤمنان راستین این است که «تنها بر پروردگار خویش تکیه و توکل می‌کنند» (وَ عَلی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ).
افق فکر آنها آن‌چنان بلند است که از تکیه کردن بر مخلوقات ضعیف و ناتوان هر قدر هم به ظاهر عظمت داشته باشند، اِبا دارند، آنها آب را از سرچشمه می‌گیرند و هر چه می‌خواهند و می‌طلبند، از اقیانوس بی‌کران عالم هستی، از ذات پاک پروردگار می‌خواهند، روحشان بزرگ و سطح فکرشان بلند، و تکیه‌گاهشان تنها خدا است.
ناگفته نماند که؛ مفهوم توکل، چشم‌پوشی از عالَم اسباب و دست روی دست گذاشتن و به گوشه‌ای نشستن نیست، بلکه مفهومش
خودسازی و بلند نظری و عدم وابستگی به این و آن و ژرف‌نگری است، استفاده از عالم اسباب جهان طبیعت و حیات، عین توکل بر خدا است؛ زیرا هر تاثیری در این اسباب است به خواست خدا و طبق اراده او است.
نکته پایانی این‌که؛ اگرچه در این آیه شریفه (و نیز آیات مشابه) با لفظ «انّما» صفات مؤمنان راستین و کامل بیان شده است؛ یعنی حصر مربوط است به ایمان کامل،
اما با توجه به این‌که ایمان دارای مراتب و درجات گوناگون است،
آیاتی از این قبیل به ویژگی مؤمنانی که در مراتب بالاتر هستند می‌پردازد نه آن‌که بخواهد بگوید هر کسی که یکی از این ویژگی‌ها را نداشت اما اظهار ایمان کرد، از دایره مؤمنان به صورت کلی خارج شده است؛ زیرا آنچه آدمی را از دایره ایمان خارج می‌کند و می‌توان گفت فرد، مؤمن نیست، مخالفت از روی عمد و علم با خداوند و رسولش است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «صفات مومن در آیه ۲ سوره انفال»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۵/۱۰.
