شکر و اقسام آن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شکر، شکرگزاری، نعمت‌های خدا، شکر قلبی، شکر زبانی، شکر عملی.
پرسش: در مورد شکر نعمت‌های خدا و انواع آن توضیح دهید؟
پاسخ: ما برای
شکرگزاری خداوند مأمور شده‌ایم؛ اما
تشکر از او به سه مقدمه نیاز دارد: ۱.
شناخت نعمت‌دهنده (خدا)؛ ۲. شناخت آنچه او در
اختیار ما گذاشته (نعمت)؛ ۳. نعمت دانستن آنچه از او به ما رسیده است؛ اما با وجود این، ما از به جا آوردن شکر واقعی او عاجز هستیم. در
مناجات شاکرین آمده که چگونه می‌توانیم
حق شکر خدا را به جا آوریم، درحالی‌که همین شکر ما، نیاز به شکر دیگری دارد و هر زمان که می‌گوییم «لک الحمد» بر ما لازم است به خاطر همین توفیق شکرگزاری، شکری دیگر بکنیم و بگوییم «لک الحمد»؛ اما نباید ناامید شد؛ بلکه در حد توان خود، باید به تشکر زبانی و عملی پرداخته و از
خداوند، رسیدن به مرحله شکر قلبی را درخواست کرد.
شکر کلمه‌ای است که در
قرآن، زیاد با آن برخورد داریم. معنی آن این است که
انسان، در مقابل فردی که از او خیری دیده،
قدردانی کند و بگوید: متشکرم.
اما آیا شکر خدای متعال به همین جا ختم می‌شود؟
شکر یک حقیقت دارد و یک ظاهر، حقیقت شکر،
قدر و اندازه‌شناسی
نعمت است؛ و ظاهر شکر، گفتن (الحمدلله) در حال
سجده یا غیر آن است. در قرآن همان‌طور که شکر را به بندگان نسبت داده، خداوند را نیز شکور معرفی کرده است؛ از این می‌فهمیم که شکر باید معنایی وسیع‌تر از آنچه در ذهن ماست، داشته باشد، تا شامل خداوند متعال هم بشود.
تشکر خداوند از بندگان، فضل او و ضایع ننمودن اجر
عمل بندگان است؛ اما
شکرگزاری بندگان نسبت به خداوند سه قسم است:
۱. شکر قلبی و آن تصور نعمت و شناخت منعم است؛ ۲. شکر زبانی و آن ثنای بر منعم است؛ ۳. شکر به سایر اعضا و آن مکافات نعمت است به قدر استحقاق آن.
از آنجا که
راغب در
مفردات شکر را تصور
نعمت و اظهار آن می‌داند، شکر در مرحله قلب که مربوط به ادراک است، چیزی جز تصور کردن نعمت‌ها نخواهد بود.
وقتی انسان به خود و پیرامون خود با نگاه دقیق نظر کند، نعمت‌های زیادی را می‌بیند که خداوند به او عنایت فرموده است؛ مانند:
۱. بدن سالم؛
۲. عقل و هوش سالم؛
۳. چیزهای لازم برای رفع احتیاجات زندگی؛
۴. داشتن محبت و ولایت پیامبر و امامان (علیهم‌السلام).
پس ناخودآگاه زبان به تشکر از صاحب این نعمت‌ها باز می‌کند و می‌گوید: (الحمدلله). همان‌طور که در نحوه شکر زبانی از خداوند، در حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) آمده که فرمود: شکر هر نعمت، اگرچه بزرگ باشد، حمد خداوند کردن بر آن نعمت است.
در اینجا بیان دو نکته لازم است:
۱. نباید فراموش کرد که فقط به دست آوردن آنچه مطلوب ماست، نعمت نیست؛ بلکه گاهی به دست نیاوردن بعضی چیزها نیز نعمت است.
۲. افزون بر تشکر از خداوند، باید از کسانی که وسیله آن موهبت بوده‌اند نیز تشکر کرد. در حدیثی آمده که شکرگزارترین شما برای خدا، آن‌هایی هستند که از همه بیش‌تر شکر مردم را به جا می‌آورند.
در تعریف شکر عملی آمده: به کار بردن شیء، در راهی که به خاطر آن آفریده شده است. هر نعمتی که داریم، اگر از مسیر خودش منحرف نشود و در مسیر دیگری استفاده نگردد، شکر عملی آن به جا آورده شده است. مسیر انحرافی استفاده از آن‌ها، به کارگیری این نعمت‌ها در راه گناه و غیر رضایت خداوند است.
درست است که برای شکرگزاری خداوند مامور شده‌ایم؛ اما تشکر از او به سه مقدمه نیاز دارد: ۱. شناخت نعمت‌دهنده (خدا). ۲. شناخت آنچه او در اختیار ما گذاشته (نعمت). ۳. نعمت دانستن آنچه از او به ما رسیده است؛ اما با وجود این، ما از به جا آوردن شکر واقعی او عاجز هستیم. در مناجات شاکرین آمده که چگونه می‌توانیم حق شکر خدا را به جا آوریم، درحالی‌که همین شکر ما، نیاز به شکر دیگری دارد و هر زمان که می‌گوییم «لک الحمد» بر ما لازم است به خاطر همین توفیق شکرگزاری، شکری دیگر بکنیم و بگوییم «لک الحمد»، اما نباید ناامید شد؛ بلکه در حد توان خود، باید به تشکر زبانی و عملی پرداخته و از خداوند، رسیدن به مرحله شکر قلبی را درخواست کرد.
بنده همان به که زتقصیر خویش ••• عذر به درگاه خدا آورد
ورنه سزاوار خداوندیش ••• کس نتواند که بجا آورد
۱.مطهری مرتضی، آشنایی با قرآن، ج۳، ص۹ تا ۱۲، تهران، صدرا، چ۱۰، ۱۳۷۵ش.
۲. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۲۷۸ تا ۲۸۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ ۱۷، ۱۳۷۷ش.
۳. مظاهری، حسین، خانواده در اسلام، ص۱۰۶، قم، شفق، چ۸، ۱۳۷۳ش.
۴. امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، چهل حدیث، ص۳۴۳ تا ۳۵۲، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی .(رحمة‌الله‌علیه)، چ ۱۲، ۱۳۷۶.
۵. امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص ۱۸۱ تا ۱۹۲، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «شکر و اقسام آن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۱۲.
