شان نزول آیه ۹۰ سوره نساء
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوره نساء،
قرآن،
مسلمان،
نفاق،
پرسش: برای برخی آیات (از جمله آیات ۸۹ و ۹۰ سوره نساء) شان نزول‌های مختلفی بیان شده است. آیا این موضوع، موجب بی‌اعتمادی به روایات و تفاسیر نمی‌شود؟
پاسخ اجمالی: طبق این
آیه خداوند مسلمانان را از دوستی با کافران منع کرده سپس کافرانی که هم‌پیمان مسلمانان هستند و قبائل ضعیف که قدرت مبارزه ندارند را از آنان استثنا فرموده است.
در مورد
شان نزول آیه روایات مختلفی وارد شده است. در ارتباط با علت این اختلاف‌ها می‌توان گفت که برخی آیات ممکن است در چند ماجرای مختلف و برای چندین بار نازل شده باشند، که در این صورت می‌توان تمام این شان نزول‌ها را پذیرفت و اگر دستورات و آموزه‌های قرآن شان نزولی نیز برای آنها نقل نشده باشد، باز قابل استفاده و لازم الاجرا هستند.
بر اساس آنچه در تفاسیر و روایات آمده، گروهی از مسلمانان ساده‌دل (و یا منافقان) به دوستی با کافران می‌پرداختند، اما قرآن آنها را از این کار بازداشت:
«وَدُّوا لَوْ تَکفُرُونَ کما کفَرُوا فَتَکونُونَ سَواءً فَلا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ اَوْلِیاءَ حَتَّی یهاجِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَاِنْ تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَ اقْتُلُوهُمْ حَیثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ لا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِیا وَ لا نَصِیراً؛
آنان دوست دارند که شما هم مانند آنها کافر شده و در شرایطی مساوی با هم قرار گیرید. بنابر این از میان آنها دوستانی انتخاب نکنید، مگر این‌که (
توبه کنند و)
مهاجرت در راه خدا نمایند، اما آنها که از این کار سرباز زنند (و به اقدامات بر ضد شما ادامه دهند) آنها را هر کجا بیابید
اسیر کنید و (یا در صورت لزوم) به قتل برسانید و از میان آنها دوست و یار و یاوری اختیار نکنید.»
اما به دنبال این دستورات سخت، طبق آیه «اِلاَّ الَّذِینَ یصِلُونَ اِلی قَوْمٍ بَینَکمْ وَ بَینَهُمْ مِیثاقٌ اَوْ جاؤُکمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ اَنْ یقاتِلُوکمْ اَوْ یقاتِلُوا قَوْمَهُمْ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَیکمْ فَلَقاتَلُوکمْ فَاِنِ اعْتَزَلُوکمْ فَلَمْ یقاتِلُوکمْ وَ اَلْقَوْا اِلَیکمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللَّهُ لَکمْ عَلَیهِمْ سَبِیلاً».
دو دسته را از این قانون مستثنا می‌کند:
۱.کسانی که به عنوان هم‌پیمان مسلمانان به شمار می‌آیند.
۲.کسانی که از نظر موقعیت خاص خود در شرایطی قرار دارند که به مبارزه با شما نپرداخته، و توانایی هم‌کاری با شما و مبارزه با قبیله خود را نیز ندارند.
اما در مورد شان نزول و مصادیق قبیله‌ها و افرادی که طبق این آیه مستثنا شده‌اند، روایات متعددی وارد شده است.
امام باقر (علیه‌السّلام) فرمودند:
•«مراد از قوم در جمله «قَوْمٍ بَینَکمْ وَ بَینَهُمْ مِیثاقٌ»، قبیله
هلال بن عویمر سلمی است؛ زیرا او به
وکالت از طرف قوم خود با
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیمان بست و در این مذاکره گفت: بر این پیمان می‌بندم که احدی از شما که نزد ما بیاید را نترسانیم، و شما نیز احدی از ما را که نزد شما بیایند نترسانید. در این زمان خدا آن جناب (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را از این‌که متعرض کسی شود که با آن پیمان بسته است، نهی فرمود».
• «زمانی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای
جنگ حدیبیه از
مدینه بیرون رفت، از کنار مناطق سکونت قبیله‌های
اشجع و
بنو ضمره عبور کرد. ایشان قبلاً قبیله بنوضمره را از نیت خود آگاه ساخته بود، ولی اصحاب گفتند: می‌ترسیم که بنوضمره علیه ما با مشرکان قریش هم‌دست شوند! پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: بنوضمره به عهد و پیمان خویش وفادارتر از دیگران بوده و نیز افرادی نیکوکار نسبت به پدر و مادر خود هستند و با خویشان خود مهربانند. از طرفی قبیله اشجع که هم‌پیمان و هم‌سوگند با طایفه بنوضمره بودند و مناطق سکونت آنها نزدیک یکدیگر بود، اما دچار قحطی و گرانی شده و به طرف بنوضمره که در فراوانی و ارزانی نعمت بودند، به راه افتادند (گویا تصمیم به حمله داشتند). وقتی این موضوع به گوش پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید، ایشان آماده شد تا به جهت پیمانی که با بنوضمره بسته بود، با قبیله اشجع جنگ کند...حضرتشان نیز هراس آن داشت که آنان به اطراف مدینه حمله کنند؛ از این‌رو
اسید بن حصین را به سوی آنان فرستاد تا انگیزه آنها از این حرکت را مشخص کند. آنها هم گفتند ما آمده‌ایم تا با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیمان ترک دشمنی ببندیم. هم‌چنین گفتند خانه‌های ما نزدیک تو است و ما در میان اقوام خود از هر گروه دیگر کم‌عددتر هستیم و نه توانایی آن‌را داریم که با تو بجنگیم و نه می‌توانیم با تیره‌های قوم خود در بیفتیم؛ لذا آماده‌ایم که با شما پیمان ترک دشمنی برقرار سازیم. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز پیشنهاد آنان‌را پذیرفت و پیمان صلحی با آنان منعقد نمود».
امام صادق (علیه‌السّلام): این آیه در شان قبیله «
بنی‌مدلج» نازل شد؛ چون این قبیله به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گفتند: سینه ما تنگی می‌کند (برای ما گران است)، این‌که شهادت بدهیم که تو فرستاده خدایی، ما آمده‌ایم اعلام کنیم که نه با شما هستیم و نه علیه شما، با قوم خود هم‌کاری می‌کنیم. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز با آنها پیمان ترک مخاصمه بست...».
در ارتباط با این اختلاف‌ها در شان نزول می‌توان گفت که برخی آیات ممکن است در چند ماجرای مختلف و برای چندین بار نازل شده باشند، که در این صورت می‌توان تمام این شان نزول‌ها را پذیرفت. در غیر این صورت باید بررسی کرد که منابع معتبرتر در این زمینه چه گفته‌اند، گرچه مفهوم آیات قرآن در بیشتر موارد واضح است و حتی اگر یک شان نزول نیز برای آن نقل نشود، دستورات و آموزه‌های آن قابل استفاده خواهد بود.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «شان نزول آیه ۹۰ سوره نساء» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۰/۹.
