سیاست‌های امنیتی امام علی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام (علیه‌السلام)،
حکومت،
سیره امام علی،
قصاص،
حکم،
بیت‌المال.
پرسش: حضرت علی (علیه‌السّلام) در زمان زمامداری، از نظر امنیتی چه اموری را در نظر داشت؟
پاسخ:
جامعه ناامن و آکنده از هرج و مرج، به جنگلی بی‌قانون و آشفته، مانندتر است تا به جامعه انسانی. در نگاه
علی (علیه‌السّلام)، جامعه تهی از آرامش و
امنیت، بدترین سرزمین‌هاست. امام، از جمله مهم‌ترین دلایل پذیرش
حکومت را بازگرداندن آرامش و امنیت به جامعه دانست. بدین‌سان، آن بزرگوار، توجّهی بلیغ به امنیت داشت. اصول و شیوه‌های سیاست‌های امنیتی امام و تلاش آن بزرگوار در ایجاد امنیت را بدین‌گونه می‌توان برشمرد:
گو این‌که در
سیره امام علی (علیه‌السّلام)، از تشکیلاتی با عنوان «نظام اطّلاعاتی» سخن نرفته است، امّا نصوص مختلف و پراکنده‌ای که در زمینه ماموریت‌های اطّلاعاتی وجود دارد، و اقداماتی که آن بزرگوار، به روزگار حکومتش بر اساس جمع‌آوری گزارش‌های پنهانی انجام می‌داده است، همه و همه، نشان‌دهنده این است که حکومت امام، از وجود تشکیلاتی کارآمد و دقیقْ برخوردار بوده است. جستجوی پنهانی و جمع‌آوری گزارش‌های گونه‌گون مرتبط با امنیت داخلی، اطّلاعات نظامی و عملکرد کارگزاران، وظیفه اساسی این تشکیلات است. متاسفانه از جزئیات تشکیلات یاد شده، اطّلاعی در دست نیست؛ امّا از آثار و چگونگی تصمیم‌های امام، کاملاً می‌توان به وجود آن پی برد. این تشکیلات را می‌توان یک یا چند دستگاه اطّلاعاتی تلقّی کرد.
از جمله آموزه‌های ارجمند علوی، توجّه به دگرگونی اندیشه و موضع مخاصمان است. خصومت بسیاری از مخاصمان، از ناآگاهی به مواضع و عدم اطّلاع آنها از شیوه و روش‌ها و چرایی آنها سرچشمه گرفته است. امام، تاکید می‌کند که باید در جهت تصحیح اندیشه و آن‌گاه تغییر موضع مخالفان کوشید و به تعبیر آن بزرگوار، «استصلاح الاعداء» و «استصلاح الاضداد» را چونان شیوه‌ای در سیاست حکومت، اعمال کرد.
امام، جذب مخاصمان و سالم‌سازی ذهنی و استوارسازی موضع آنان را «کمال دوراندیشی و ژرف‌نگری» می‌داند و تاکید می‌کند که دگرگون‌سازی اندیشه و موضع دشمن، با نیک‌گفتاری و زیباکرداری، بسی سهل‌تر و کارآمدتر است تا به آوردگاه کشاندن دشمن، و چونان شیوه‌ای از جمله در جهت «استصلاح» و به نیکی واداشتن مخاصمانی که بد کرده‌اند، اثر می‌گذارد. این‌همه، نشان آن است که امام، با حرکت در جهت تبدیل دشمن به دوست و مصالحه هوشیارانه با دشمن، سیاست تشنّج‌زدایی را پیشه کرده است و برای استقرار امنیت داخلی، بر سیاست تشنج‌زدایی تاکید می‌کرده است.
امام علی (علیه‌السّلام)، در کنار تاکید بر سیاست تشنج‌زدایی و حرکت به سوی حیاتی مسالمت‌آمیز و مصالحه با دشمن، به هوشیاری و حزم‌اندیشی در برابر دشمن نیز تاکید می‌کرد. امام، بر این نکته پای می‌فشرد که مؤمنان، نباید دشمن را خُرد بشمارند و بویژه در برابر دشمنانی که
دشمنی خود را اظهار نمی‌کنند، باید نهایت هوشیاری را معمول دارند و آمادگی لازم را برای برخورد و رویارویی در زمانِ مناسب، و هنگام بروز و ظهور حوادث، هرگز از دست ندهند و بدانند که اگر آنها در خواب
فراموشی فرو روند، دشمن، هرگز غافل نخواهد ماند.
امام علی (علیه‌السّلام) در حکومت خود، در برابر متخلّفان و مخالفان، هرگز به رعب‌آفرینی و وحشت‌گستری توسّل نمی‌جست. آن بزرگوار، حتی در برخورد با عوامل ضدّ امنیتی نیز از سیاست
رعب و وحشت و خشونت‌های غیر قانونی بهره نمی‌گرفت. امام، هرگز بر اساس گمان و تخمین و احتمال با مردمان برخورد نمی‌کرد و هرگز پیش از وقوع جُرم، متّهمان و مظنونان به اقدامات ضد امنیتی را عقوبت نمی‌کرد.
نظام حکومت علی (علیه‌السّلام)، متّکی به
قانون بود و در همه جوانب، قانون بود که حکومت می‌کرد، نه
اراده فرد. بدین سان، او درآموزه‌هایش، به قانون‌گرایی و محوریت قانون، بسی تاکید می‌کرد. چنین بود که در نظام حکومت او نه تنها شکنجه متّهمان و مظنونان به اقدامات ناروا ممنوع بود، که مجرمان نیز شکنجه نمی‌شدند و به مجرم نیز هرگز
اهانت نمی‌شد و اگر کسی مجرم شناخته می‌شد، تنها و تنها به مقتضای قانون، مجازات می‌گشت، و اگر مجری قانون، عمداً و یا سهواً، در اجرای
حکم از مرز قانونْ تجاوز می‌کرد،
قصاص می‌شد. چنین بود که چون دریافت
قنبر، سه تازیانه بیشتر به مجرمی نواخته است، او را با سه تازیانه قصاص کرد.
امام، با مخالفان سیاسی نیز هرگز با خشونت رفتار نمی‌کرد. مدارا در سیاست علوی، اصلی بود خدشه‌ناپذیر. این مدارا تا مرز توطئه‌آفرینی مخالفان، پیش می‌رفت. علی (علیه‌السّلام) بر این باور بود که مدارا با مخالفان، از تندی آنان می‌کاهد و زمینه‌های صحنه‌آفرینی و جوسازی را از آنان می‌ستاند. بر این اساس بود که تا
خوارج به قتلْ دست نیازیدند و امنیت جامعه را به‌جد به خطر نیفکندند، با آنان برخورد نکرد، دشنام‌های آنان را تحمّل کرد و حتی حقوق آنان را از
بیت‌المال، قطع نکرد. برخورد امام، با توطئه‌گران علیه امنیت داخلی، به تناسب حدّ و حدود توطئه آنان و نقشی بود که در توطئه داشتند. گاه آنان را
تبعید می‌کرد و دیگر گاه، به زندان می‌افکند و در نهایت، چون هیچ‌گونه چاره‌اندیشی‌ای کارساز نبود، با برخورد نظامی، مشکل را حل می‌کرد.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «سیاست‌های امنیتی امام علی» تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۲/۰۴.
