سهم الارث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سهم الارث،
اموال ،
ارث ، میراث، وارث.
پرسش: با توجه به مفاد صریح آیات ۱۱ ـ ۱۴ از سوره مبارکه نساء
که طی آن سهم الارث برخی بازماندگان به دقت و صراحت تعیین شده است، به مشکلاتی بر‌می‌خوریم. مثلاً با فوت مردی که پدر، مادر، همسر و ۴ دختر از او برجا مانده‌اند، سهم هریک چقدر می‌شود؟
همچنین در صورت فوت مردی با داشتن مادر، دو خواهر و یک همسر؟
مشابه این سؤالات را می‌توان با بازی با اعداد ذکر شده در این آیات، طرح نمود و از این جهت اهمیت می‌یابند که با توجه به آنچه در
آیات مذکور تصریح شده است، جمع کسرهای
سهم الارث بیشتر از "واحد" می‌شود.
پاسخ:
درباره سهام ارث و کیفیت تقسیم آن در آیات ۱۳ و ۱۴ سوره نساء مطلبی ذکر نشده است؛ اما خداوند متعال در آیات ۱۱ و ۱۲ این سوره
می‌فرماید: خداوند درباره فرزندانتان به شما سفارش می‌کند که سهم (میراث) پسر، به اندازه سهم دو دختر باشد و اگر
فرزندان شما، (دو دختر و) بیش از دو دختر باشند، دو سوم میراث از آن آنهاست و اگر یکی باشد، نیمی (از میراث،) از آن اوست. و برای هر یک از پدر و مادر او، یک ششم میراث است، اگر (
میت ) فرزندی داشته باشد و اگر فرزندی نداشته باشد، و (تنها) پدر و مادر از او ارث برند، برای مادر او یک سوم است (و بقیه از آن پدر است) و اگر او برادرانی داشته باشد، مادرش یک ششم می‌برد (و پنج ششم باقیمانده، برای پدر است). (همه اینها،) بعد از انجام وصیتی است که او کرده، و بعد از ادای دین است ـ شما نمی‌دانید پدران و مادران و فرزندانتان، کدام یک برای شما سودمندترند! ـ این
فریضه الاهی است و خداوند، دانا و حکیم است.
و برای شما، نصف میراث زنانتان است، اگر آنها فرزندی نداشته باشند و اگر
فرزند ی داشته باشند، یک چهارم از آن شماست پس از انجام وصیتی که کرده‌اند، و ادای دین (آنها). و برای زنان شما، یک چهارم میراث شماست، اگر فرزندی نداشته باشید و اگر برای شما فرزندی باشد، یک هشتم از آن آنهاست بعد از انجام وصیتی که کرده‌اید، و ادای دین. و اگر مردی بوده باشد که کلاله (خواهر یا برادر) از او ارث می‌برد، یا زنی که برادر یا خواهری دارد، سهم هر کدام، یک ششم است (اگر برادران و خواهران مادری باشند) و اگر بیش از یک نفر باشند، آنها در یک سوم شریکند پس از انجام وصیتی که شده، و ادای دین به شرط آنکه (از طریق
وصیت و اقرار به دین،) به آنها ضرر نزند. این سفارش خداست و خدا دانا و بردبار است.
با توجه به این آیات و آیات و روایات دیگر
فقها قواعد و اصولی را برای تقسیم ارث استخراج و در رساله‌های عملیه بیان کرده‌اند.
در مسائل مربوط به ارث باید توجه داشت که
وارثان در سه طبقه قرار دارند که هر یک از طبقات اول و دوم هر کدام از دو صنف تشکیل می‌شود؛ ولی طبقه سوم همگی یک صنف هستند.
۱. دو صنف طبقه اول، عبارتند از: ۱. پدر و مادر.........؛ ۲. فرزندان (بی‌واسطه یا باواسطه).
۲. دو صنف طبقه دوم، عبارتند از: ۱. پدر بزرگ و مادر بزرگ (بی‌واسطه یا باواسطه)؛ ۲. برادر و خواهر و برادرزاده و خواهرزاده (بی‌واسطه یا باواسطه).
۳. طبقه سوم: که همگی یک صنف هستند؛ عبارتند از: عمو و عمه و دایی و خاله و فرزندان آنها.
مراد از عمو، عموی خود شخص یا عموی پدر یا مادر یا عموی پدربزرگ یا مادربزرگ و ... است و همین‌طور مراد از عمه و دایی و خاله، و مراد از فرزندان، فرزندان بی‌واسطه یا باواسطه می‌باشد.
در مسائل مربوط به ارث اولاً باید به سه قاعده مهم مربوط به طبقات و اصناف وارثان توجه داشت:
هر طبقه بر طبقه بعدی مقدم است و به عبارت دیگر هر طبقه مانع رسیدن ارث به طبقه دیگر است و با بودن یک نفر از طبقه اول نوبت به طبقه دوم نمی‌رسد و با بودن یک نفر از طبقه دوم نوبت به طبقه سوم نمی‌رسد.
در هر صنف، کسی که به
میت نزدیک‌تر است، بر کسی که از میت دورتر است مقدم است؛ ولی خویشاوند نزدیک‌تر در یک صنف بر خویشاوند دورتر در صنف دیگر مقدم نیست. بنابراین فرزند بر نوه و نوه بر نتیجه مقدم است؛ ولی پدر بر نوه مقدم نیست؛ چون در دو صنف قرار دارند و نیز پدربزرگ خود میت بر پدربزرگ پدر میت مقدم است و برادر بر برادرزاده مقدم است؛ ولی پدربزرگ بر برادرزاده و نیز برادر بر پدربزرگ باواسطه مقدم نیست؛ چون در دو صنف قرار دارند.
خویشاوند پدر و مادری، بر خویشاوند پدری مقدم است؛ به شرطی که هر دو در یک فاصله از میت قرار داشته باشند؛ ولی اگر فاصله آنها یکی نباشد، خویشاوند پدر و مادری مقدم نیست؛ بنابراین خویشاوند نزدیک‌تر بر خویشاوند دورتر مقدم است؛ هرچند خویشاوند نزدیک‌تر از طریق تنها پدر به میت برسد و خویشاوند دورتر از طریق پدر و مادر.
زن و شوهر در طبقه‌بندی سه‌گانه فوق قرار ندارند؛ بلکه زن و شوهر همراه تمام طبقات ارث می‌برند و مانع ارث بردن هیچ طبقه‌ای هم نمی‌شوند.
سهم الارث خویشاوندان نسبی و سببی گاه با کسر مشخصی معین شده است، به این کسر «فرض» و به وارثی که به این شکل ارث می‌برد، «صاحب فرض» یا «فرض بر» می‌گویند.
گاه سهم الارث بدون کسر مشخصی تعیین شده است، وارثی که به این شکل
ارث می‌برد، «قرابت بر» خوانده می‌شود.
یک‌دوم، یک‌چهارم، یک هشتم، یک‌سوم، یک‌ششم و دو‌سوم.
صاحبان فرض (فرض برها) عبارتند از:
فرض "یک‌دوم (نصف)": صاحبان فرض "نصف" عبارتند از:
۱. یک دختر (در صورتی که میت تنها یک فرزند دختر دارد و جز او پسر یا دختر دیگری نداشته باشد)؛
۲. شوهر (در صورتی که میت، فرزند و لو با واسطه نداشته باشد)؛
۳. یک خواهر پدر و مادری یا تنها پدری (بدون برادر).
فرض "یک‌چهارم (ربع)": صاحبان فرض "ربع" عبارتند از:
۱. شوهر (در صورتی که میت، فرزند بی واسطه یا با واسطه داشته باشد)؛
۲. زن، در صورتی که میت، فرزند بی واسطه یا با واسطه نداشته باشد).
فرض "یک‌هشتم (ثمن)":صاحب فرض "ثمن"
همسر میت است، درصورتی که شوهرش، فرزند داشته باشد؛ ولو باواسطه.
فرض "یک‌سوم (ثلث)": صاحبان فرض "ثلث" عبارتند از:
۱. مادر (در صورتی که میت، فرزند ولو باواسطه نداشته باشد و پدر میت هم باشد؛
۲. دو یا چند برادر مادری، یا دو یا چند خواهر مادری، یا برادر و خواهر مادری
(در صورتی که وارثان میت فقط برادر و خواهر پدری و چند برادر و خواهر مادری باشد که در این صورت ثلث
مال میت به‌طور مساوی بین برادران و خواهران مادری تقسیم می‌شود).
فرض "یک‌ششم (سدس)": صاحبان فرض "سدس" عبارتند از:
۱. مادر (در صورتی که میت، فرزند داشته باشد)؛
۲. پدر (در صورتی که میت، فرزند داشته باشد). در این سهم پدر و
مادر ، فرقی نیست که هر یک به‌تنهایی باشد یا هر دو با هم باشند؛
۳. مادر (در صورتی که میت، فرزند نداشته باشد و پدر میت هم زنده باشد)؛
۴. یک برادر یا خواهر مادری.
فرض "دو‌سوم (دو ثلث)" صاحبان فرض "دوثلث (دو سوم)" عبارتند از:
۱. دو یا چند دختر (بدون پسر)؛ ۲. دو یا چند خواهر پدر و مادری یا فقط پدری (بدون برادر).
زن و شوهر همراه با جمیع طبقات از یکدیگر ارث می‌برند.
به این صورت که ارث زن از شوهر در صورتی که شوهر فرزند داشته باشد، "یک‌هشتم (ثمن)" و در صورتی که شوهر فرزند نداشته باشد،" یک‌چهارم (ربع)"، ارث شوهر از زن در صورتی که زن فرزند داشته باشد، " یک‌چهارم (ربع)"و در صورتی که
زن فرزند نداشته باشد، " یک‌دوم (نصف)" ارث است.
با توجه به توضیحات بالا، جواب سؤالات بالا کاملاً روشن است که در صورتی که وارثان میت (مرد) پدر، مادر، همسر و ۴ دختر او باشند، سهم همسر او یک‌هشتم (ثمن)" (از اموالی که در کتاب‌های فقهی بیان شده است که زن از آنها ارث می‌برد)
و سهم هریک از پدر و مادر او یک‌ششم (سدس) و مابقی اموال به‌طور مساوی بین چهار دختر او تقسیم می‌شود و در صورت دوم که وارثان میت (مرد) مادر، دو خواهر و یک همسر است، سهم
همسر او " یک‌چهارم (ربع)" اموالی است که زن از آنها ارث می‌برد و بقیه
اموال او به مادر او می‌رسد و خواهران او هیچ ارثی نمی‌برند؛ زیرا با وجود مادر که در طبقه اول است، نوبت به خواهران که در طبقه دوم هستند، نمی‌رسد.
پایگاه اسلام کوئست.
