سجده‌های واجب و مستحب در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سجده واجب،
عزائم،
سجده مستحب،
احکام سجده،
سوره سجده،
قرآن.
پرسش: سجده‌های واجب و مستحب قرآن، چگونه و توسط چه کسی تعیین شده است؟ روایاتی که سجده‌های واجب و مستحب را تعیین کرده ذکر نموده و احکام آن‌را بیان کنید؟
پاسخ اجمالی: این‌که سجده بعد از خواندن و شنیدن کدام آیات،
واجب می‌شود و در کدام آیات از استحباب بیشتری برخوردار است در
روایات معصومان (علیه‌السّلام) از جمله روایاتی از
امام باقر (علیه‌السّلام) و
امام صادق (علیه‌السّلام) بیان شده است.
سجده بر
پروردگار، عبادتی است که به صورت مستقل نیز ارزش والایی دارد. به‌طور طبیعی، اگر این سجده، هم‌زمان با تلاوت و یا استماع فرازی از قرآن باشد که به سجود اشاره می‌کند، از زیبایی و لطافت ویژه‌ای برخوردار خواهد شد.
اما این‌که سجده بعد از خواندن و شنیدن کدام آیات،
واجب بوده و در کدام آیات از استحباب بیشتری برخوردار است، مطلبی است که باید ریشه آن‌را در
روایات معصومان (علیه‌السّلام) یافت.
از امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده است: «الْعَزَائِمُ مِنْ سُجُودِ الْقُرْآنِ اَرْبَعٌ فِی الم تَنْزِیلِ السَّجْدَةِ وَ فِی حم السَّجْدَةِ وَ فِی النَّجْمِ وَ فِی اقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّک...فَهَذِهِ الْعَزَائِمُ لَا بُدَّ مِنَ السُّجُودِ فِیهَا وَ اَنْتَ فِی غَیْرِهَا بِالْخِیَارِ اِنْ شِئْتَ فَاسْجُدْ وَ اِنْ شِئْتَ فَلَا تَسْجُدْ؛
عزائم (سوره‌هایی که دارای سجده واجب هستند)، در قرآن چهار تا است؛ سوره سجده (الم تنزیل)؛
سوره فصلت؛
سوره نجم و
سوره علق. این سوره‌های عزائم هستند که سجده واجب در آنها وجود دارد، اما در غیر این‌ها اگر خواستید، سجده کنید و اگر نخواستید، سجده نکنید.»
از امام صادق (علیه‌السّلام) چگونگی سجده واجب نیز بیان شده است: «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: اِذَا قَرَاْتَ شَیْئاً مِنَ الْعَزَائِمِ الَّتِی یُسْجَدُ فِیهَا فَلَا تُکَبِّرْ قَبْلَ سُجُودِکَ وَ لَکِنْ تُکَبِّرُ حِینَ تَرْفَعُ رَاْسَکَ وَ الْعَزَائِمُ اَرْبَعٌ حم السَّجْدَةُ وَ تَنْزِیلٌ وَ النَّجْمُ وَ اقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّک؛
عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل می‌کند؛ هنگامی که آیه سجده از سوره‌های عزائم را قرائت کردی، قبل از سجده
تکبیر نگو، اما وقتی که سر از سجده برداشتی تکبیر بگو.»
امام باقر (علیه‌السّلام) در روایتی دیگر، مجموع سجده‌های واجب و مستحب در قرآن را پانزده مورد اعلام می‌فرماید: «مواضع السجود فی القرآن خمسة عشر موضعا اولها آخر الاعراف و فی سورة الرعد وَ ظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ و فی النحل وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ و فی بنی اسرائیل وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً و فی کهیعص خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِیًّا و فی الحج اِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ ما یَشاءُ و فیها وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ و فی الفرقان وَ زادَهُمْ نُفُوراً و فی النمل رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ و فی الم السجدة وَ هُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ و فی ص وَ خَرَّ راکِعاً وَ اَنابَ و فی حم فصلت اِنْ کُنْتُمْ اِیَّاهُ تَعْبُدُونَ و فی آخر النجم فَاسْجُدُوا لِلَّهِ وَ اعْبُدُوا و فی اذا السماء انشقت قوله وَ اِذا قُرِئَ عَلَیْهِمُ الْقُرْآنُ لا یَسْجُدُونَ و آخر اقرا باسم ربک وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِب».
بنابر‌این با توجه به روایات فوق، موارد سجده‌های واجب و مستحب از سوی امامان (علیه‌السّلام) مشخص شده است.
• در سجده واجب قرآن باید طوری عمل کرد که بگویند سجده کرده است.
• اگر چه در سجده واجب و مستحب هر ذکری کفایت می‌کند، اما
مستحب است سجده‌کننده در حال سجده این ذکر را بگوید: «لا اله الا الله حقا، لا اله الا الله ایماناً و تصدیقاً، لا اله الا الله عبودیة و رقا، سجدت لک یا رب تعبداً و رقّا لا مستکبراً و لا مستنکفاً، بل انا عبد ذلیل خائف مستجیر».
• اگر انسان به آیات مذکور گوش فرا دهد، واجب است که سجده کند و اگر تنها آنها را بشنود (به گوش او بخورند بدون این که قصد شنیدن داشته باشد) اگر چه سجده واجب نیست، ولی احتیاط آن است که سجده کند.
• آنچه موجب وجوب سجده می‌شود شنیدن تمام
آیه است، ولی اگر بخشی از آیه را هم شنید، احتیاطاً سجده کند.
• سجده هنگام شنیدن این آیات،
واجب فوری است و نباید تاخیر بیفتد و اگر احیاناً تاخیر افتاد در اولین فرصت باید آن‌را به جا آورد.
• شنیدن از بچه یا کسی که قصد
تلاوت ندارد و یا ضبط صوت، سجده کردن را واجب نمی‌کند، اگر چه احتیاط در آن است که سجده به جا آورد.
• در سجده واجب قرآن نمی‌توان بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد، ولی سایر شرایط سجده را که در
نماز است لازم نیست مراعات کرد.
• خواندن سوره‌های سجده‌دار (سجده‌های واجب) در نماز موجب بطلان نماز می‌شود.
• بر شخص
جنب و
حائض حرام است که حتی یک آیه و کلمه از این سوره‌ها (عزائم) را قرائت کند، چه آیه سجده باشد، یا آیات دیگر این چهار
سوره.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «سجده‌های واجب و مستحب در قرآن»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۵/۳.
