• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ستر عام و خاص

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه:ستر عام،ستر خاص،عرفان اسلامی.
پرسش :در علم عرفان مراد از ستر عام و ستر خاص چیست؟
پاسخ :در فرهنگ عرفان کلمه ستر و حجاب دارای کاربرد فراوان است که در ادامه به برخی از آنان اشاره می کنیم.


به نظر می‌رسد اهل عرفان این اصطلاح را از قرآن و احادیث گرفته باشند. قرآن کریم یکی از انواع ارتباط خداوند متعال با انبیا(علیه السلام) را همراه با «حجاب» بیان می‌کند.
[۱] سوره شوری/۴۲، آیه۵۱.     «وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولاً فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکیمٌ»
چنان‌که از قول کافران نیز نقل می‌کند که آنان دلیل عدم فهم مطالب انبیا را وجود حجاب -در قلب خود- بیان می‌کنند.
[۲] سوره فصلت/۴۱، آیه۵.     «وَ قالُوا قُلُوبُنا فی‌ أَکِنَّةٍ مِمَّا تَدْعُونا إِلَیْهِ وَ فی‌ آذانِنا وَقْرٌ وَ مِنْ بَیْنِنا وَ بَیْنِکَ حِجابٌ فَاعْمَلْ إِنَّنا عامِلُون‌»


در روایات نیز چیزهای مختلفی به عنوان حجاب بین خدا و خلق معرفی شده است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
۱. در برخی از روایات آمده است که بین خداوند و خلق هفتاد هزار حجاب و پرده وجود دارد.
[۳] «قَالَ بَعْضُ الزَّنَادِقَةِ لِأَبِی الْحَسَنِ ع لِمَ احْتَجَبَ اللَّهُ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنَّ الْحِجَابَ‌ عَنِ الْخَلْقِ‌ لِکَثْرَةِ ذُنُوبِهِمْ فَأَمَّا هُوَ فَلَا تَخْفَى عَلَیْهِ خَافِیَةٌ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ النَّهَار»، قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوی جزائری، سید طیب،‌ ج۲، ص ۱۰، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.

۲. در بعضی از احادیث، گناه و معصیت را حجاب بین خداوند و خلق معرفی می‌کند.
[۴] «أَنَّکَ لا تَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِکَ إِلَّا انْ تَحْجُبَهُمُ‌ الْأَعْمالُ السَّیِّئَةُ دُونَکَ»، ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فى السنة، ج ۱، ص ۱۵۸، دفتر تبلیغات اسلامى - قم، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
[۵] ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، ج۱، ص ۱۱۹، کتاب فروشی داوری - قم، چاپ:اول، ۱۳۸۵ش / ۱۹۶۶م.     قَالَ بَعْضُ الزَّنَادِقَةِ لِأَبِی الْحَسَنِ ع لِمَ احْتَجَبَ اللَّهُ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنَّ الْحِجَابَ‌ عَنِ الْخَلْقِ‌ لِکَثْرَةِ ذُنُوبِهِمْ فَأَمَّا هُوَ فَلَا تَخْفَى عَلَیْهِ خَافِیَةٌ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ النَّهَار.

۳. برخی از اخبار اصل خلقت خلق را حجاب می‌دانند.
[۶] ابن بابویه، محمد بن علی، التوحید، ص ۳۵، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.     «خَلْقُ اللَّهِ الْخَلْقَ حِجَابٌ بَیْنَه‌ و بینهم».


به نظر می‌رسد اهل عرفان با استفاده از چنین روایاتی، اصطلاح «ستر عام» را درست کردند مثلا محی الدین عربی سخنی دارد که ظاهراً مقصود وی این است که وجود هر چیزی ستر و حجاب وی از حق است و این را «ستر عام» نامید.
[۷] «إن ربک واسع المغفرة أی واسع الستر فما من شی‌ء إلا و هو مستور بوجوده و هو الستر العام فإنه لو لم یکن ستر لم یقل عن الله هو و لا قال أنت فإنه ما ثم إلا عین واحدة فأین المخاطب أو الغائب فلهذا قلنا فی الوجود إنه الستر العام ثم الستر الآخر بالملائم و عدم الملائم فهو واسِعُ الْمَغْفِرَةِ و هی حضرة إسبال الستور و قد تقدم الکلام علیها فی هذا الباب»، محى الدین ابن عربى،‌ الفتوحات المکیة، ج ۴، ص ۲۵۷، دار صادر، بیروت.
البته این مطلب که وجود هر چیزی ستر و حجاب از حق است در سخنان عارفان دیگر نیز به صورت نظم و نثر آمده است:
حافظ می‌گوید:
تو خود حجاب‌ خودى حافظ از میان برخیزچ
خوشا کسى که در این راه بى‌حجاب رود
ابو سعید ابو الخیر نیز چنین می گوید:
دى‌ شانه زد آن ماه خم گیسو را
بر چهره نهاد زلف عنبر بو را
پوشید بدین حیله رخ نیکو را
تا هر که نه محرم نشناسد او را‌
[۸] حسن زاده آملى، حسن، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، ص، ۵۴، وزارت ارشاد، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

برخی از اهل معرفت در توضیح این مطلب می‌گویند: چون مظاهر و شئون حق به اسم صور خلق‌ در آمده است که حق در وعاء این صور تجلى کرده است؛ پس این اوعیه هر یک ساتر حق‌اند و حق ظاهر نمى‌شود مگر آن‌گاه که این صورت‌ها فانى شود و آن پرده‌ها کنار رود. پس خلقى که نور حق‌اند و مجلاى ظهور او حجاب‌ خودند آن‌گاه که از حجاب درآمدند به حق رسیدند، این است معناى فناى فی اللّه.
[۹] حسن زاده آملى، حسن، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، ص۲۶۰، وزارت ارشاد، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.


۳.۱ - ستر خاص

اما معنای ستر خاص به نظر می‌رسد می‌توان معنای آن‌را از راه مقابله با ستر عام به دست آورد؛ یعنی حجاب‌هایی مانند گناهان یا حجاب‌های دیگری که تا هفتاد هزار شمرده شده است می‌توانند به عنوان ستر خاص مطرح باشند.

۱. ↑ سوره شوری/۴۲، آیه۵۱.     «وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولاً فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکیمٌ»
۲. ↑ سوره فصلت/۴۱، آیه۵.     «وَ قالُوا قُلُوبُنا فی‌ أَکِنَّةٍ مِمَّا تَدْعُونا إِلَیْهِ وَ فی‌ آذانِنا وَقْرٌ وَ مِنْ بَیْنِنا وَ بَیْنِکَ حِجابٌ فَاعْمَلْ إِنَّنا عامِلُون‌»
۳. ↑ «قَالَ بَعْضُ الزَّنَادِقَةِ لِأَبِی الْحَسَنِ ع لِمَ احْتَجَبَ اللَّهُ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنَّ الْحِجَابَ‌ عَنِ الْخَلْقِ‌ لِکَثْرَةِ ذُنُوبِهِمْ فَأَمَّا هُوَ فَلَا تَخْفَى عَلَیْهِ خَافِیَةٌ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ النَّهَار»، قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوی جزائری، سید طیب،‌ ج۲، ص ۱۰، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
۴. ↑ «أَنَّکَ لا تَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِکَ إِلَّا انْ تَحْجُبَهُمُ‌ الْأَعْمالُ السَّیِّئَةُ دُونَکَ»، ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فى السنة، ج ۱، ص ۱۵۸، دفتر تبلیغات اسلامى - قم، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
۵. ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، ج۱، ص ۱۱۹، کتاب فروشی داوری - قم، چاپ:اول، ۱۳۸۵ش / ۱۹۶۶م.     قَالَ بَعْضُ الزَّنَادِقَةِ لِأَبِی الْحَسَنِ ع لِمَ احْتَجَبَ اللَّهُ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنَّ الْحِجَابَ‌ عَنِ الْخَلْقِ‌ لِکَثْرَةِ ذُنُوبِهِمْ فَأَمَّا هُوَ فَلَا تَخْفَى عَلَیْهِ خَافِیَةٌ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ النَّهَار.
۶. ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، التوحید، ص ۳۵، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.     «خَلْقُ اللَّهِ الْخَلْقَ حِجَابٌ بَیْنَه‌ و بینهم».
۷. ↑ «إن ربک واسع المغفرة أی واسع الستر فما من شی‌ء إلا و هو مستور بوجوده و هو الستر العام فإنه لو لم یکن ستر لم یقل عن الله هو و لا قال أنت فإنه ما ثم إلا عین واحدة فأین المخاطب أو الغائب فلهذا قلنا فی الوجود إنه الستر العام ثم الستر الآخر بالملائم و عدم الملائم فهو واسِعُ الْمَغْفِرَةِ و هی حضرة إسبال الستور و قد تقدم الکلام علیها فی هذا الباب»، محى الدین ابن عربى،‌ الفتوحات المکیة، ج ۴، ص ۲۵۷، دار صادر، بیروت.
۸. ↑ حسن زاده آملى، حسن، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، ص، ۵۴، وزارت ارشاد، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
۹. ↑ حسن زاده آملى، حسن، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، ص۲۶۰، وزارت ارشاد، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.


پایگاه اسلام کوئست    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات عرفانی | عرفان اسلامی
جعبه ابزار