• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

زمان نزول تورات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: ماه، رمضان، تورات، روایت، نزول تورات، ذی‌الحجه.

پرسش: طبق روایت امام صادق (علیه‌السّلام)، کتاب تورات در ششم ماه مبارک رمضان بر حضرت موسی (علیه‌السّلام) نازل شده بود؛ اما بر اساس آیه ۱۴۵ سوره اعراف به نظر می‌رسد که نزول آن در ماه ذی‌الحجه بود؟ نظر شما چیست؟

پاسخ: در میان روایاتی که زمان نزول تورات را ششم ماه رمضان معرفی می‌کند، روایتی صحیح و یا قوی وجود ندارد. در طرف مقابل، دیدگاه برخی از مفسران در ذیل آیه ۱۴۲ سوره اعراف است ایشان گفته‌اند: این ده روز «اَتْمَمْناها بِعَشْرٍ» همان ده روز از ماه ذی‌الحجه و همان ایامی است که تورات در آن نازل شد این قول مؤید قرآنی دارد ولی مستند به روایتی از معصومان (علیه‌السّلام) نیست.
در مقام جمع بین دو نظریه و با فرض قبول همان روایات و نیز گفتار مفسران، می‌توان احتمال داد روایاتی که زمان نزول تورات را ماه رمضان معرفی می‌کند، مربوط به زمان آغاز نزول تورات است، و روایات مربوط به ذی‌الحجه مربوط به انتهای نزول آن است. همچنین می‌توان احتمال داد که خداوند در ششم ماه رمضان محتوای تورات را به صورت شفاهی بر حضرت موسی (علیه‌السّلام) نازل کرد؛ اما مکتوب آن که به صورت الواح بود، در ماه ذی‌الحجه به ایشان داده شد.


در بعضی از منابع روایی شیعه و اهل‌سنت، زمان نزول کتاب‌ آسمانی تورات ششم ماه رمضان معرفی شده است:
[۱] «تعداد کتاب‌های آسمانی و زمان نزول آنها»، ۳۷۹۶۵.    

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «تورات در ششم ماه رمضان نازل شده است».
[۲] ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، ج‌۱، ص۳۶۸، محققق، شمس الدین، محمد حسین، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.    
[۳] واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، ص۲۰، محقق، زغلول، کمال بسیونی، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.    
این روایت را به دلیل این‌که در ادامه آن شب قدر را شب بیست و چهارم ماه مبارک رمضان معرفی می‌کند، مورد قبول شیعه نیست.
امام صادق‌ (علیه‌السّلام) فرمود: «کتاب تورات در ششم ماه مبارک رمضان بر حضرت موسی (علیه‌السّلام) نازل شد. کتاب انجیل نیز در شب دوازدهم، زبور در شب هجدهم از این ماه نازل شد و قرآن در شب قدر نازل شد».
[۴] عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، ج۱، ص۸۰، محقق، مصحح، رسولی محلاتی،‌هاشم، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.    
[۵] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۴، ص۱۵۷، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
این روایت اگرچه در کتاب معتبری از کتب شیعی نقل شده است؛ اما از جهت سند ضعیف شمرده شده است.
[۶] مجلسی، محمد‌باقر، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، ج۶، ص۵۱۳، محقق، مصحح، رجائی‌، مهدی، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    
[۷] مجلسی، محمد‌باقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج۱۶، ص۳۸۴، محقق، مصحح، رسولی، سید‌هاشم، تهران، ‌دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    

امام کاظم (علیه‌السّلام) فرمود: «صحف ابراهیم (علیه‌السّلام) در اول ماه رمضان و تورات در ششم ماه رمضان نازل شد...».
[۸] بحرانی، سید‌هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۲، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.    
این روایت نیز به دلیل مرفوع بودن آن ضعیف شمرده می‌شود.
در برخی از دیگر منابع اهل‌سنت نیز از ابن عباس
[۹] نووی، یحیی بن شرف، جزء فیه ذکر اعتقاد السلف فی الحروف و الاصوات، ج۱، ص۳۵، محقق، دمیاطی، احمد بن علی، مکتبة الانصار للنشر و التوزیع، چاپ اول، بی‌تا.    
و ابی قلابه
[۱۰] ابن ابی‌شیبة، ابو بکر بن ابی‌شیبة، الکتاب المصنف فی الاحادیث و الآثار، ج۶، ص۱۴۴، ح ۳۰۱۸۸، محقق، الحوت، کمال یوسف، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.    
قتاده،
[۱۱] طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲۵، ص۶۴، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
ذکر شده است که آنان زمان نزول تورات را ششم ماه رمضان دانسته‌اند.
[۱۲] سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور، ج۱، ص۴۵۶.    

در یک جمع‌بندی می‌توان گفت که در میان روایاتی که زمان نزول تورات را ششم ماه رمضان معرفی می‌کند، روایتی صحیح و یا قوی وجود ندارد.

در طرف مقابل، برخی از مفسران در ذیل آیه «وَ واعَدْنا مُوسی‌ ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ اَتْمَمْناها بِعَشْرٍ...»،
[۱۳] اعراف/سوره۷، آیه۱۴۲.    
گفته‌اند: این ده روز همان ده روز از ماه ذی‌الحجه، (البته برخی نیز احتمال داده‌اند که مراد از این چهل روز، سی روز از ماه ذی‌الحجه و ده روز از محرم بود.)
[۱۴] ر.ک:شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۳۳، مقدمه، تهرانی، شیخ آقابزرگ، محقق، قصیرعاملی، احمد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.    
و همان ایامی است که تورات در آن نازل شد و از این جهت، جداگانه ذکر شده است.
[۱۵] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۷۲۸، مقدمه، بلاغی‌، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.    
[۱۶] شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج‌۴، ص۵۳۱.    
[۱۷] زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۲، ص۱۵۱، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.    
[۱۸] ر.ک:سایت اسلام کوئست، مقاله «نماز ذی حجه، حدیث من بلغ».    

سیاق آیات قرآن،
[۱۹] اعراف/سوره۷، آیه۱۳۸-۱۵۰.    
را نیز شاید بتوان مؤید این قول دانست؛ چراکه خداوند در این آیات به بخشی از زندگی حضرت موسی (علیه‌السّلام) و رفتن به میقات و گرفتن الواح اشاره کرد. نظر این دسته از مفسران، مستند به روایتی از معصومان (علیه‌السّلام) نیست.
به‌هر‌حال و در مقام جمع بین دو نظریه و با فرض قبول همان روایات و نیز گفتار مفسران، می‌توان احتمال داد روایاتی که زمان نزول تورات را ماه رمضان معرفی می‌کند، مربوط به زمان آغاز نزول تورات است، و روایات مربوط به ذی‌الحجه مربوط به انتهای نزول آن است.
[۲۰] اندلسی، احمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، ج۲، ص۱۹۵، محقق، محمد جمیل، صدقی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۰ق.    
عکس این احتمال نیز ممکن است.
همچنین می‌توان احتمال داد که خداوند در ششم ماه رمضان محتوای تورات را به صورت شفاهی بر حضرت موسی (علیه‌السّلام) نازل کرد؛ اما مکتوب آن که به صورت الواح بود، در ماه ذی‌الحجه به ایشان داده شد، همان‌گونه که قرآن کریم یک‌بار در شب قدر نازل شده و بعدها به تدریج و به مناسبت نازل می‌شد.

۱. ↑ «تعداد کتاب‌های آسمانی و زمان نزول آنها»، ۳۷۹۶۵.    
۲. ↑ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، ج‌۱، ص۳۶۸، محققق، شمس الدین، محمد حسین، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.    
۳. ↑ واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، ص۲۰، محقق، زغلول، کمال بسیونی، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.    
۴. ↑ عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، ج۱، ص۸۰، محقق، مصحح، رسولی محلاتی،‌هاشم، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.    
۵. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۴، ص۱۵۷، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۶. ↑ مجلسی، محمد‌باقر، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، ج۶، ص۵۱۳، محقق، مصحح، رجائی‌، مهدی، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    
۷. ↑ مجلسی، محمد‌باقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج۱۶، ص۳۸۴، محقق، مصحح، رسولی، سید‌هاشم، تهران، ‌دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
۸. ↑ بحرانی، سید‌هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۲، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.    
۹. ↑ نووی، یحیی بن شرف، جزء فیه ذکر اعتقاد السلف فی الحروف و الاصوات، ج۱، ص۳۵، محقق، دمیاطی، احمد بن علی، مکتبة الانصار للنشر و التوزیع، چاپ اول، بی‌تا.    
۱۰. ↑ ابن ابی‌شیبة، ابو بکر بن ابی‌شیبة، الکتاب المصنف فی الاحادیث و الآثار، ج۶، ص۱۴۴، ح ۳۰۱۸۸، محقق، الحوت، کمال یوسف، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.    
۱۱. ↑ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲۵، ص۶۴، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۱۲. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور، ج۱، ص۴۵۶.    
۱۳. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۴۲.    
۱۴. ↑ ر.ک:شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۳۳، مقدمه، تهرانی، شیخ آقابزرگ، محقق، قصیرعاملی، احمد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.    
۱۵. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۷۲۸، مقدمه، بلاغی‌، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.    
۱۶. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج‌۴، ص۵۳۱.    
۱۷. ↑ زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۲، ص۱۵۱، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.    
۱۸. ↑ ر.ک:سایت اسلام کوئست، مقاله «نماز ذی حجه، حدیث من بلغ».    
۱۹. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۳۸-۱۵۰.    
۲۰. ↑ اندلسی، احمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، ج۲، ص۱۹۵، محقق، محمد جمیل، صدقی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۰ق.    


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «زمان نزول تورات»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۳/۲۵.    


رده‌های این صفحه : تورات | مباحث حدیثی | مباحث قرآنی
جعبه ابزار