زدودن صفات رذیله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: استغفار،
توبه درمان رذائل اخلاقی.
پرسش: چگونه می‌توان صفت رذیله‌ای را زدود؟
پاسخ: عوامل غفلت زا در تمام عمر
انسان به همراه او بوده و عادتا نمی‌توان در مقطع زمانی خاصی اقدام به ریشه کنی کامل آن نمود. شما می‌توانید در این مبارزه مستمر از
قرآن و مفاهیم بلند آن یاری جسته و با عمل به دستورات آن از غفلت رهایی یابید و اگر در این راه تلاش صادقانه داشته باشید، یقینا
خداوند به یاری‌تان خواهد شتافت.
بنده دانشجوی (کارشناسی ارشد) ترم آخر رشته کلام و عقاید اسلامی هستم. هر چند وقت یک بار این سؤال برایم ایجاد می‌شود که چرا هنوز نتوانسته‌ام رذائل اخلاقی‌ام را به صورت مشخص و پیوسته مداوا کنم؟؛ یعنی این که بدانم الآن مثلا تا چه حد توانسته‌ام فلان رذیله‌ام را مداوا کنم و دیگر باید چه کاری در ادامه مداوا انجام دهم؟ این در حالی است که کتب مختلفی را خوانده‌ام و بعضا سی دی‌هایی در این زمینه با
تفکر و دقت گوش داده‌ام و در آن مدت سعی کردم روی خودم کار کنم اما به سرعت و پس از مدتی هم دچار غفلت شده‌ام و هم احساس کردم آن چه خوانده‌ام راه حل ریشه‌ای در مورد من نبوده‌است. و حتی مدت زیادی به دنبال این بودم که روی بحث عادت کار کنم و کتبی را خواندم اما باز جواب‌گوی نیازم نبود. خلاصه این که بنده معتقدم مانند بیماری‌های جسمانی‌مان که به پزشک مراجعه می‌کنیم، در مورد روح‌مان نیز بایستی این‌گونه باشد. اما مشکلی وجود دارد این است که عالمان اخلاق مانند پزشکان در دسترس نیستند، با این که حضورشان ضروری‌تر است و دیگر این که قبول دارم باید به واجبات و آن چه می‌دانیم عمل کرد تا راه باز شود، اما در همان مسیر مشکلی که برای بنده ایجاد می‌شود این که همه رذائل به هم‌پیوسته‌اند و شاید برخی ریشه دیگری هستند که در همان مسیر و حرکت معمولی‌ام خلل ایجاد می‌کنند. بنابر این بفرمایید چه بکنم و چگونه به صورت پیوسته و مشخص می‌توان صفت رذیله‌ای را با توجه به فهم تقدمش زدود؟ در ضمن سؤال بنده اصلا درباره چگونگی جستجوی عالم اخلاقی که بخواهد ذکر ویژه‌ای بگوید و...نیست بلکه مقصودم همین ایراداتی است که بنده در مورد خودم به آنها یقین دارم؟
ابتدا باید به شما تبریک گفت که در مسیری قدم بر می‌دارید که انتهای آن، رسیدن به خدا و از بین بردن موانعی است که شما را از او باز می‌دارد و یقین بدانید که اگر هم چنان در این راه، استوار و ثابت قدم باشید، سرانجام خوبی خواهید داشت و همان‌گونه که
خداوند فرموده است: «وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ؛
و کسانی که در راه ما تلاش صادقانه نمایند، یقینا آنها را به راه‌های رسیدن به خود، رهنمون خواهیم شد.»
اما در مورد سؤالتان باید گفت که اگر ما بخواهیم به دنبال راه حلی باشیم که غفلت را به یک باره و از ریشه در وجودمان نابود نماید، هیچ‌گاه به نتیجه نخواهیم رسید، چون خواست تکوینی خداوند بر این قرار گرفته که
شیطان در سراسر عمر انسان همانند خونی که در رگ‌های او جاریست، با او همراه و قرین باشد.
بر این اساس، شیطان نیز همواره تلاش می‌نماید تا انسان را دچار غفلت و دوری از خداوند نموده، تلاش‌های او در راه رسیدن به خدا را خنثی کند.
البته این قانون کلی حاکم بر زندگی انسان‌ها، نمی‌تواند موجب ناامیدی ما گردد، چون در مقابل، خدای مهربانی داریم که به هر بهانه‌ای به دنبال کشاندن بنده به سوی خودش است و مطمئنیم که اگر اندکی تلاش نماییم، مکر و
حیله شیطان در مقابل خواست خداوند، ضعیف و بی اثر خواهد بود.
خداوند به بندگان نزدیک است و پاسخ آنان را خواهد داد
، تمام گناهان آنان را خواهد بخشید
و گاه با نهایت مهربانی و در صورت توبه بنده، در نامه اعمال او به جای گناهی که مرتکب گردیده،
ثواب خواهد نگاشت!!
در روایتی بیان گردیده، اگر بنده‌ای قصد انجام گناهی را داشته ولی آنرا انجام ندهد، خداوند چیزی برای او نخواهد نوشت و حتی اگر آن را انجام دهد، تنها یک گناه برای او در نظر خواهد گرفت و اگر تصمیم به انجام کار نیکی داشت ولی موفق نگردید، خداوند ثواب آن را در
نامه اعمال او درج خواهد نمود و اگر موفق شد آنرا انجام دهد، ده برابر به او ثواب خواهد داد، و اگر بعد از انجام
گناه، از خدا طلب بخشش نمود، خدا او را خواهد آمرزید.
در ضمن تقریبا تا آخرین لحظات جان‌کندن راه توبه باز خواهد بود.
بیان این مطالب بدان جهت بود که هیچ‌گاه احساس نومیدی ننموده، چون تنها کافران و گمراهانند که از رحمت خداوند نا امید می‌گردند«وَلاَ تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ.»
؛ «قَالَ وَمَن يَقْنَطُ مِن رَّحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّآلُّونَ»
، و نیز در نظر داشته باشید که یکی از وسوسه‌های شیطان این است که به گونه‌ای انسان را از
خودسازی نا‌امید سازد، با این تلقینات که مثلا این راه بسیار سخت است و شما توان آن را ندارید!، این راه نیاز به اساتید مجربی داشته که شما نمی‌توانید به آنها دسترسی پیدا کنید!، و یا این که فایده این همه تلاشتان تاکنون چه بوده، جز این که افکار خود را مشغول ساخته و از پیشرفت در سایر زمینه‌ها باز مانده‌اید؟! و صدها
وسوسه دیگر....
باید توجه داشت که تلاش در راه خودسازی معنوی باید بگونه‌ای باشد که انسان را از مسیر عادی زندگی خود منحرف نساخته تا بعدها موجب وسوسه‌پردازی و شماتت
شیاطین انس و
جن گردد، بلکه می‌توان در
دنیا فرد موفقی بوده و
توشه آخرت را نیز با کردار نیک و امید به رحمت الاهی فراهم نمود، چون آنچه انسان را غافل می‌نماید، زندگی خوب و مناسب در این دنیا نیست، بلکه بسنده نمودن به آن و باور نداشتن به زندگانی اخروی است. در این زمینه در
قرآن می‌خوانیم: همانا کسانی که به برگشت به سوی ما باور نداشته و به زندگانی مختصر دنیا راضی شده و تنها به آن مطمئن بوده و از نشانه‌های ما در غفلت به سر می‌برند، آنها کسانی هستند که به دلیل کارهای ناپسند خود در دوزخ ماوی خواهند گرفت.«إَنَّ الَّذِينَ لاَ يَرْجُونَ لِقَاءنَا وَرَضُواْ بِالْحَياةِ الدُّنْيَا وَاطْمَأَنُّواْ بِهَا وَالَّذِينَ هُمْ عَنْ آيَاتِنَا غَافِلُونَ• أُوْلَئِكَ مَأْوَاهُمُ النُّارُ بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ.»
با توجه به آنچه گفته شد و این که باید تمام عمر خود را در مبارزه مستمر و پیگیر با وساوس شیطانی به سر برده تا به جوار رحمت الاهی واصل گردیم، برخی نکاتی را که در این مبارزه مفید است به استحضار می‌رسانیم:
همان‌گونه که می‌دانیم، قرآن کتابی است که با تکرار و
تدبر در مضامین آن، می‌توان با عوامل غفلت‌زا مبارزه نمود، چنان چه در موارد زیادی، از این کتاب مقدس با نام (ذکر) یاد شده است
که معنای ملازمی آن دوری از غفلت است. به فرموده
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): اگر فردی در هر شب، ده آیه از
قرآن را (با تدبر) بخواند، نمی‌توان او را از جمله غافلان به شمار آورد.
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: قرآن پیمان خداوند با بندگان خویش است و سزاوار است که هر بنده مسلمانی در پیمان نامه خود تدبر نموده و روزی پنجاه آیه از آن را تلاوت نماید.
با تلاوت مستمر قرآن و تدبر در آن به نکاتی پی خواهید برد که در این مبارزه دشوار یاری گر شما خواهد بود. بدیهی است که در این راه، تلاوتی مفید است که توام با تدبر باشد و گرنه، تنها خواندن قرآن بدون دقت در مضامین بلند آن، گرچه ممکن است ثوابی را برای خواننده در پی داشته باشد (چون در روایاتی حتی نگاه کردن به قرآن نیز نوعی عبادت تلقی گردیده است.) ، ولی نمی‌توان استفاده لازم را از آن برد.
مبارزه با دنیاطلبی (همان‌گونه که بیان شد، با تدبر در قرآن می‌توان تمام زمینه‌های غفلت را زدود و این مورد و موارد بعدی، مطالبی غیر از آموزه‌های قرآن نبوده بلکه برخی نکات برگرفته از آن است.):
دنیایی که دوستی آن موجب غفلت است، به معنای استفاده کردن از مواهب خداوندی و حضور در اجتماع نیست، زیرا خداوند در آیات بسیاری چنین استفاده‌هایی را مجاز، بلکه مورد
تشویق قرار می‌دهد
به عبارتی می‌توان گفت که
دنیا طلبی ایرادی ندارد، بلکه
دنیاپرستی است که موجب غفلت می‌گردد. در قرآن می‌خوانیم که: کسی که سر به طغیان برداشته و زندگی دنیا را بر
آخرت ترجیح دهد، جهنم در انتظار او خواهد بود
امام صادق (علیه‌السّلام) در این زمینه می‌فرمایند که دوستی دنیا، ریشه هر گناهی است.
و این با دقت در گناهان روزمره‌ای که انجام می‌دهیم، روشن خواهد شد؛ زیرا تمام آنها به گونه‌ای به دنیاطلبی ما برمی‌گردد که از جمله، شامل دوستی ثروت، مقام، شهرت و رسیدن به لذت‌های ناچیز دنیوی است. حتی به عنوان نمونه، تنها توجیهی که برای گناهی همانند غیبت خواهیم داشت، این است که دیگران را خوار نموده و خود را نزد کسانی که همانند ما هستند پاک جلوه دهیم، تا در این دنیا به موقعیت برتری دست یابیم و...دوستی دنیا خود ناشی از آن است که انسان به وعده‌های خداوند در مورد معاد و آخرت اطمینان ندارد.
در قرآن می‌خوانیم که هر شخصی که خداترس بوده و با
هوای نفس خود مبارزه نماید، مسلما
بهشت تنها جایگاه او خواهد بود.
امام صادق (علیه‌السّلام) در تفسیر این آیه می‌فرمایند: هر کسی که بداند
خدا او را می‌بیند و سخن او را می‌شنود و کردار او را از نیک و بد می‌داند و همین دانش فرد، منجر به آن گردد که مرتکب اعمال زشت نگردد، آن شخص را می‌توان از مصادیق این آیه برشمرد.
و قران در توصیف متقین می‌فرماید: اشخاصی که پرهیزگارند، هر زمانی که
وسوسه‌های شیطانی به آنان روی آورد، به یاد خداوند افتاده و بدین شیوه چشمان حقیقت بینشان بینا خواهد شد
. امام صادق (علیه‌السّلام) این آیه را چنین تفسیر می‌نمایند که این آیه در مورد شخصی است که تصمیم به انجام معصیتی گرفته ولی با به یاد آوردن خدا از انجام آن منصرف گردیده است.
همان‌گونه که مشاهده می‌نمایید، ممکن است انسان با ایمان نیز لحظاتی دچار وسوسه‌های شیطانی شود، اما فورا و با کمک از
یاد خدا در
دام شیطان نخواهد افتاد. یاد خدا (ذکر)، عامل تاثیر‌گذاری در پیشرفت معنوی انسان‌ها است و تمام اذکار و اورادی که وارد شده‌اند، اگر چه ممکن است هرکدام تاثیر خاص خود را داشته باشند، ولی در نهایت تمام آنها برای به یاد داشتن خدا مفیدند. بر این اساس، همان‌گونه که خودتان نیز به این نتیجه‌گیری صحیح رسیده‌اید، لازم نیست حتما به دنبال ذکر خاصی بوده و انتظار
معجزه را از آن داشته باشید، بلکه تلاش نمایید با هر ذکر ماثوری به یاد خدا بوده و به فرموده
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در
دعای کمیل، تمام کارها و ذکرهایتان در یک راستا منسجم شده و موجب آن گردد که همیشه در خدمت خداوند باشید «حتی تکون اعمالی و اورادی کلها وردا واحدا و حالی فی خدمتک سرمدا»
یکی از دلایل غفلت ما این است که یا مطمئن نیستیم یا از یاد برده‌ایم که دشمنی به نام شیطان داریم که قسم یاد کرده تا ما انسان‌ها را گمراه نماید
و به بیان امام صادق (علیه‌السّلام): اگر مطمئن باشیم که دشمنی به نام شیطان داریم، پس دلیل غفلت ما چیست؟
در جبهه نبرد، اگر رزمندگان به وجود دشمن و تصمیم جدی او برای حمله، مطمئن باشند، هیچ گاه به خواب عمیق نرفته و از او غافل نخواهند شد!
مورد دیگری که خودتان نیز به آن اشاره نمودید، عمل نمودن به آن چیزی است که دانش آن را فرا گرفته‌اید و این بدان معنی نیست که شما به دانش خود اکتفا نموده و در صدد افزایش معلومات خود نباشید، بلکه بدین مفهوم است که از طرفی، شما به قدر توان خود مراعات تقوای الاهی را نموده
و از جانبی دیگر اگر به مقدار دانش خود عمل نمودید،
خداوند کریم (به دلیل صادقانه بودن کردارتان) از ندانسته‌هایتان (که ناشی از کوتاهی نبوده) چشم‌پوشی خواهد نمود.
در مورد در دسترس نبودن اساتید اخلاق نیز همان‌گونه که بیان شد، با تدبر در قرآن که کتاب یادآوری و رفع غفلت بوده و همواره در دسترستان است، می‌توانید این نقیصه را تا حد زیادی برطرف نمایید، به ویژه این که با توجه به رشته تحصیلی‌تان مطمئنا آشنایی بیشتری با مفاهیم قرآنی و نیز زبان عربی داشته که در صورت لزوم هم می‌توانید از کتب تفسیری و روایی استفاده ببرید. در ضمن اگر انسان با نگاه عبرت به پیرامون خود بنگرد، به قدر کافی مواردی را خواهد یافت که موعظه گر او باشند و به فرموده امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) تفکر در ناپایدار ماندن انسان‌ها و حتمی بودن
مرگ به تنهایی برای موعظه کفایت می‌نماید.
البته و صد البته این به معنای شرکت نکردن در مجالس دانش و اخلاق نیست، بلکه به فرموده
امام سجاد (علیه‌السّلام)؛ در
دعای ابوحمزه ثمالی؛ دور بودن از جلسات علم و دانش موجب کاهش مرتبه انسان نزد خداوند خواهد
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «زدودن صفات رذیله»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۸/۸.
