روایت جانشینی ابوبکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، امام علی (علیه‌السلام)،
ابوبکر،
عمر، جانشین، لاستخلفت ابابکر.
پرسش: آیا
اهل‌سنت معتقدند که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ابوبکر و عمر را به جانشینی خود انتخاب کرد، و یا این تصمیمی بود که بعد از رحلتشان گرفته و اجرا شد؟
پاسخ: این روایت از
عائشه و خلاف اعتقاد
شیعیان بوده و مورد پذیرش آنان نیست؛ اما بر‌اساس مبانی اهل‌سنت نیز، اشکالاتی بر آن وارد است: ازجمله این‌که در منابع دیگر، این روایت، فقط نظر عائشه را مطرح می‌کند بدون آن‌که به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) منتسب شود و بر‌اساس نقل دیگر، عائشه فقط ابوبکر را جانشین رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) معرفی کرده است و این خبر هم خبر واحد است.
آنچه در گستره وسیع روایات و گزارش‌های تاریخی مؤلفان اهل‌سنت مشاهده می‌شود، بیشتر ناظر به آن است که خلفای سه‌گانه، به‌طور مستقیم از سوی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) انتخاب نشدند، بلکه با روش‌های گوناگونی به این مقام رسیدند. با این وجود، اندک گزارش‌هایی حاکی از آن است که آنان از سوی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) منصوب شده‌اند. در این‌جا به عنوان نمونه به یک گزارش اشاره می‌کنیم:
«عَنْ عائشه قَالَتْ: «قُبِضَ رَسُولُ اللهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وَ لَمْ یسْتَخْلِفْ» قَالَتْ: وَ قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «لَوْ کنْتُ مُسْتَخْلِفًا اَحَدًا لَاسْتَخْلَفْتُ اَبَا بَکرٍ وَ عُمَرَ»؛
عائشه گفت: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از دنیا رفت در حالی که کسی را به جانشینی خود معین نکرده بود. وی در ادامه گفت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: البته اگر می‌خواستم کسی را جانشینی خود انتخاب کنم، ابوبکر و عمر را جانشین خود می‌کردم!»
این روایت (و هر روایتی ناظر به این مطلب) خلاف اعتقاد
شیعیان بوده و مورد پذیرش آنان نیست؛ اما بر‌اساس مبانی اهل‌سنت نیز، اشکالاتی بر آن وارد است:
در منابع دیگر، این روایت، فقط نظر خود عائشه را مطرح می‌کند، بدون آن‌که به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) منتسب شود:
«قُبِضَ النَّبِی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وَ لَمْ یسْتَخْلِفْ اَحَدًا، وَ لَوْ کانَ مُسْتَخْلِفًا اَحَدًا لَاسْتَخْلَفَ اَبَابَکرِ اَوْ عُمَرَ»
بر‌اساس نقل دیگر، عائشه فقط ابوبکر را جانشین رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) معرفی کرد و اشاره‌ای به عمر بن خطاب نکرده است: «قُبِضَ النَّبِی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فَلَمْ یسْتَخْلِفْ وَ لَوْ کانَ مُسْتَخْلِفًا اَحَدًا لَاسْتَخْلَفَ اَبَابَکرٍ».
این روایت را فقط از
ابوعمیس از
ابن ابی‌ملیکه نقل کرده؛ لذا
خبر واحد به‌شمار می‌آید.
چنین گزارشی در موضوع جانشینی در منابع اهل‌سنت با کمی تغییر در مورد امام علی (علیه‌السّلام) نیز وارد شده است:
ابن عباس گفت: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به علی فرمود: اگر می‌خواستم کسی را به جانشینی برگزینم، هیچ‌کس سزاوارتر از تو نبود؛ زیرا تو در
اسلام پیشینه‌ای نیکو داری و با رسول خدا خویشاوند نسبی و سببی هستی و سرور زنان مؤمنان
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) همسر تو است و پیش از همه اینها
ابوطالب زحماتی هنگام نزول
قرآن (ابتدای اسلام) کشید و من مشتاق هستم که خدمت وی را پس از او درباره فرزندش جبران کنم.
در منابع اهل‌سنت روایات دیگری وجود دارد که نشان از عدم صلاحیت ابوبکر برای خلافت دارد.
حذیفه از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرسید: آیا کسی را جانشین خود برای ما نمی‌فرمایید؟ آن‌حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: هرگاه کسی را خلیفه بر شما انتخاب کنم و شما از وی تخلف کنید بر شما
عذاب نازل می‌شود. سپس فرمود: اگر ابوبکر را انتخاب کنید، وی در امر خدا قوی است؛ اما قدرت بدنی ندارد. اگر عمر را انتخاب کنید، وی در امر خدا و قدرت بدنی قوی است؛ اما اگر علی (علیه‌السّلام) را ولی انتخاب کنید (که هرگز این کار را نمی‌کنید!) او را هدایت‌کننده و هدایت‌شده خواهید یافت و شما را به راه راست رهبری خواهد کرد».
از مجموعه این روایات می‌توان نتیجه گرفت که (بر خلاف
شیعه که در مورد جانشینی امام علی (علیه‌السّلام) توسط حضرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
اجماع و اتفاق نظر دارند)، اهل‌سنت در مورد این‌که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اشاره‌ای به جانشینی ابوبکر کرده باشد، نظر واحدی ندارند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «بررسی روایت جانشینی ابوبکر»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۵/۹.
