جابر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خداوند،
صفات خداوند، قرآن، حدیث.
پرسش: جابر و جبّار در لغت و
قرآن و
حدیث به چه معناست؟
صفت «جابر (به سامان کننده)»،
اسم فاعل از «جَبَر، یَجْبُرُ» از مادّه «جبر» است که آن هم گونه‌ای از سترگی و بلند‌پایگی و ایستادگی است و جبر، آن است که انسان از هر نیازی، بی‌نیاز گردد. گفته می‌شود: «جبرتُ العظم جبرا؛ آن را به سامان کردم» و «و جبرتُ الیتیم؛ به او عطا کردم».
راغب اصفهانی می‌گوید:
معنای اصلی جبر، به سامان کردن یک چیز با گونه‌ای از چیرگی است... و گاه جبر، درباره به سامان کردنِ تنها (عاری از قهر). .. و گاه درباره قهر تنها به‌کار می‌رود.
ابن فارس می‌گوید:
صفت «جبّار (چیره)» نیز ساخت مبالغه از «اَجْبَرَ، یُجْبِرُ» از مادّه «جبر» است. گفته می‌شود: «اجبرت فلانا علی الامر؛ فلانی را بر آن کار، مجبور کردم» و این، جز با چیرگی و گونه‌ای از بزرگ گیری خود در برابر او، شدنی نیست.
ابن اثیر گفته است:
در نام‌های خداوند والا «جبّار» هست و معنای آن، کسی است که بندگان را بر هر
امر و نهی که بخواهد، وا می‌دارد.
نام «جبّار»، در قرآن کریم یک بار درباره خدا به‌کار رفته و نام «جابر»، در آن نیامده است. قرآن کریم ویژگی «جبّاریت» برای غیر خداوند والا را نُه بار ذکر کرده و در هشت مورد، آن را نکوهیده است. برای مثال، این دو آیه: «و هر گردنْ فرازِ بسیارْ رویْ بر تابنده
[ازحق
]، ناکام گشت» و «آن‌سان خداوند، بر هر دل
[انسانِ
] بزرگی فروشِ گردن فراز، مُهر می‌زند».
احادیث، این صفت را از صفات ویژه خدا برشمرده‌اند: «تو چیره اهل آسمان‌ها و چیره
اهل زمین هستی. در آنها هیچ چیره‌ای جز تو نیست».
و دلیل حصر این صفت به خدای سبحان، آن است که سترگیِ (سلطه) مطلق و قهر و غلبه بر جهان، تنها از آنِ آفریدگار جهان و مالک آن است و برای هیچ آفریده ای، مانند این صفت نیست. از این‌جاست که اگر کسی خود را در جایگاه خداوند قرار دهد و اراده خود و نه اراده خدا را بر دیگران حاکم سازد و با ایشان با منطق زور و ستم رفتار کند، کار وی، مصداق
ظلم است و سزاوار نکوهش.
راغب در این زمینه گفته است:
جبّار در وصف انسان، به کسی گفته می‌شود که کاستیِ خود را با ادّعای منزلتی از بلند پایگی که شایسته آن نیست، جبران کند.
در احادیث، آثار و ویژگی‌های متعدّدی برای صفت «جبّار» و «جابر» یاد شده است. از جمله آثار و ویژگی‌های صفت «جبّار:» غلبه، نفی ضد، همانند، و وزیر است و از جمله اموری که «جابریت» خداوند والا به آنها تعلّق گرفته، ناداری، بینوایی و بیماری است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «جابر» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۴/۱۹.
