توّاب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خداوند،
صفات خداوند،
توبه،
قرآن،
حدیث.
پرسش: هر گاه
توبه، به بنده گناه‌کار نسبت داده شود، به معنای بازگشت از
گناه است. پس آن‌گاه که «تواب» به خدا نسبت داده شود، «بسیار توبه کننده بودن خداوند» به چه معناست؟
صفت «توّاب (توبه‌پذیر)»، صیغه مبالغه از مادّه «تَوَبَ» است که دلالت بر بازگشت دارد. گفته می‌شود: «تاب من ذنبه؛ از گناهش بازگشت». توبه، رجوع از گناه است. پس توّاب، در صفات خداوند، به‌معنای بسیار بازگردنده (توبه‌پذیر) است.
برگرفته‌های مادّه «توب»، ۳۷ بار در قرآن کریم به خداوند نسبت داده شده است. مضمون «توبه‌پذیر مهربان» نُه بار و «همانا او توبه‌پذیر است» و «توبه‌پذیر فرزانه»، هر کدام یک بار و «پذیرنده توبه» نیز سه بار به‌کار رفته است. احادیث نیز توبه (بازگشت) را برای انسان و خدا به‌کار برده‌اند و یک حدیث، توبه خدا را به معنای پذیرفتن توبه انسان دانسته است: «توّاب، همان پذیرنده توبه‌هاست.»
گاه پرسشی درباره توبه خدا مطرح می‌شود که مفاد آن، این است: هر گاه توبه، به بنده گناه‌کار نسبت داده شود، به معنای بازگشت از گناه است. پس آن گاه که به خدا نسبت داده شود و گفته شود: «خداوند، بر او بازگشت» و «اوست بسیار توبه کننده» به چه معناست؟ در پاسخ گفته شده است:
«خدا بر او توبه کرد»، یعنی او را آمرزید و از گناهان رهایی بخشید یا به او توفیق توبه داد یا با آمرزش، بر او بازگشت، یا با بخشش خود، بر بنده‌اش باز می‌گردد، هنگامی که وی از گناهش به سوی خدا باز می‌گردد.
ما می‌دانیم که مؤمنان و بندگان شایسته خدا، از عنایتی خاص از سوی او بهره‌مند هستند؛ ولی هر گاه بنده مرتکب گناهی شود، این عنایت از او سلب می‌شود. حال اگر توبه کند و از ارتکاب گناه باز گردد، خدای سبحان نیز به سوی او باز می‌گردد. بازگشت خدا به‌سوی توبه کننده، به معنای پذیرش توبه او و گذشت از او و
آمرزش او و در بر گرفتن دوباره او با عنایت‌های ویژه است.
علّامه طباطبایی (قدس‌سره) در
تفسیر آیه «پس آدم، کلماتی را از پروردگارش فراگرفت، پس
[خداوند
] توبه او را پذیرفت»
گفته است:
تلقّی، همان فرا گرفتن است و آن، گرفتن سخن با فهم و دانستن آن است و این فراگیری، همان راه آسان کننده توبه برای
آدم (علیه‌السّلام) است. از این‌جا روشن می‌شود که توبه، دو گونه است: توبه‌ای از خداوند والا، که همان بازگشت به‌سوی بنده با
رحمت است؛ و توبه‌ای از بنده، که همان بازگشت به سوی خدا با آمرزش خواستن و دل کَندن از
گناه است. توبه بنده، پیچیده در دو توبه از خداست؛ زیرا بنده در هیچ حالی از احوال، از خداوندگارش بی‌نیاز نیست. پس بازگشت او از گناه به سوی خدا، نیازمند توفیق خدای والا و یاری او و رحمت اوست تا توبه‌اش جامه عمل بپوشد. آن‌گاه، به پذیرفتن خدای والا و عنایت و رحمت او، حاجت می‌افتد. از این‌رو، توبه بنده، هر گاه پذیرفته شود، میان دو توبه از خداست، همان‌گونه که سخن خدای والا بر آن دلالت دارد: «پس بر ایشان بازگشت تا باز گردند.»
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «تواب بودن خداوند» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۴/۲۵.
