• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تقسیم قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: قرآن کریم، تقسیم‌بندی، جزء، حزب.
پرسش: چرا قرآن کریم دارای جزء و حزب است؟ چرا دارای ۳۰ جزء است؟
پاسخ:



تقسیم قرآن مجید به «جزء» و «حزب» به منظور آسان‌ شدن تعلیم و فراگیری آن انجام گرفته است.


اما این‌که این کار از چه زمانی صورت گرفته است، میان قرآن‌پژوهان اختلاف نظر وجود دارد:

۲.۱ - دوره پیامبر

تقسیم قرآن به جزء، در زمان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله سابقه داشته،
[۱] رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص ۵۴۴، امیر کبیر، تهران، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
و احادیثی حاکی از آن است که در دوران رسول خدا قرآن به اجزایی تقسیم شده بود.
[۲] ابن حجاج مروزی، محمد بن نصر، مختصر قیام اللیل، ص ۱۵۶، حدیث أکادمی، فیصل آباد، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
[۳] سجستانی، أبوداود سلیمان بن أشعث، سنن أبی داود، محقق:عبد الحمید، محمد محیی‌الدین، ج ۲، ص ۵۵ ـ ۵۶، المکتبة العصریة، صیدا، بیروت، بی‌تا.
[۵] قرطبی، یوسف بن عبد الله، الاستذکار، تحقیق: محمد عطا، سالم، معوض، محمدعلی، ج ۲، ص ۴۷۵ ـ ۴۷۹، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.


۲.۱.۱ - نقلی از مالک

از مالک نقل کرده‌اند: مصحفی از جدش ارائه نمود که هم‌زمان با مصحف عثمان نوشته شده بود و در آن نشانه‌هایی وجود داشت.

۲.۱.۲ - نقلی از امام صادق

هم‌چنین نقل شده است که امام صادق علیه‌السلام مصحفی داشته‌اند که به چهارده جزء تقسیم شده بود.

۲.۱.۳ - تفاوت تقسیم‌بندی‌ها

ولی آن نوع تقسیم‌بندی با آن‌چه امروز داریم، تفاوت دارد. آنها قرآن را به ۳ سوره، ۵ سوره، ۶ سوره، ۹ سوره، ۱۱ سوره و ۱۳ سوره و حزب مفصل تقسیم می‌کردند؛ یعنی ۳ سوره اول، بقره و آل‌عمران و نساء بوده و ۵ سوره بعدی مائده، انعام، اعراف، انفال، براءة ... و حزب مفصل هم از سوره «ق» تا آخر قرآن بوده است‌.
[۸] . سیوطی، جلال الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ‌۱، ص ۲۲۳، دارالکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق؛ زرکشی، محمد بن عبد الله، البرهان فی علوم القرآن، ج‌۱، ص ۳۴۵، دار المعرفة، بیروت، چاپ اوّل، ۱۴۱۰ق؛ تاریخ قرآن، ص ۵۴۴.


۲.۲ - پس از دوران حجاج

تقسیم قرآن به سی جزء و هر جزء به چهار حزب، پس از دوران «حجاج» و به منظور تسهیل در امر تدریس و فراگیری قرآن انجام گرفت.
[۹] صالح، صبحی ابراهیم، مباحث فی علوم القرآن، ص ۹۳ ـ ۹۷، منشورات الرضی‌، قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۲ش.


۲.۲.۱ - سخنی از زرکشی

زرکشی در این‌باره می‌گوید: «مشهور شدن تقسیم قرآن به سی جزء، مانند شهرت تقسیم هر حزب به ربع‌ها از طریق مدارس علمی و بعضی جاهای دیگر بوده است».
[۱۰] زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، ج ‌۱، ص ۳۴۹.


۲.۳ - دوره منصور دوانیقی

ابوالحسن علی بن محمد سخاوی (متوفای ۶۴۳) از دانشمندان بزرگ در ادب و فقه و قرائات که در دمشق می‌زیست، در کتاب «جمال القراء»، تقسیم‌بندی قرآن را به ۳۰ جزء و هر جزئی را به ۱۲ قسمت، که مجموعاً ۳۶۰ قسمت باشد، به دانشمند نامی ابوعثمان عمرو بن عبید (متوفای ۱۴۴) که از شیوخ معتزله و مردی زاهد پیشه بود، نسبت می‌دهد و می‌گوید که او با درخواست منصور (خلیفه عباسی‌ متوفای ۱۵۸) این کار را انجام داده است. منصور دوانیقی از وی خواست تا قرآن را برحسب ایام سال تقسیم‌بندی کند و برای تنظیم حفظ و قرائت روزانه قرآن آماده گردد. او به درخواست منصور پاسخ مثبت داد و با نظمی استوار این تقسیم‌بندی را انجام داد و در پایان هر جزء با خط زرین نشانه‌گذاری کرد. منصور آن‌ را به فرزند خود مهدی تعلیم داد و سپس دیگران پیروی کرده، و کم‌کم این تقسیم‌بندی میان مسلمانان رواج یافت.
[۱۲] معرفت‌، محمدهادی، علوم قرآنی، ص ۱۷۵ ـ ۱۷۶، مؤسسه فرهنگی التمهید، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ش.


۲.۴ - دوره مأمون عباسی

گفته شده: تقسیم قرآن به قسمت‌های ده‌گانه و پنج‌گانه و حزب و جزء و تعیین علامت و نشانه برای آنها، به‌ دستور مأمون عباسی انجام گرفته است.
[۱۳] زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، ج ‌۱، ص ۳۴۹.
[۱۴] معرفت‌، محمدهادی، علوم قرآنی، ص ۱۷۵ ـ ۱۷۶، مؤسسه فرهنگی التمهید، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ش.



اما آن‌چه مشهور است این است که تقسیم‌بندی‌های موجود در قرآن کریم وحیانی نبوده؛ بلکه این کتاب آسمانی در دوره‌های بعدی و برای دست‌رسی بهتر برای قرائت و تدریس قرآن رده‌بندی شده است.


۱. رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص ۵۴۴، امیر کبیر، تهران، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
۲. ابن حجاج مروزی، محمد بن نصر، مختصر قیام اللیل، ص ۱۵۶، حدیث أکادمی، فیصل آباد، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
۳. سجستانی، أبوداود سلیمان بن أشعث، سنن أبی داود، محقق:عبد الحمید، محمد محیی‌الدین، ج ۲، ص ۵۵ ـ ۵۶، المکتبة العصریة، صیدا، بیروت، بی‌تا.
۴. ابن کثیر قرشی، إسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، محقق:سلامة، سامی بن محمد، ج ۷، ص ۳۹۲، دار طیبة للنشر و التوزیع، چاپ دوم، ۱۴۲۰ق.    
۵. قرطبی، یوسف بن عبد الله، الاستذکار، تحقیق: محمد عطا، سالم، معوض، محمدعلی، ج ۲، ص ۴۷۵ ـ ۴۷۹، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۶. دانی، عثمان بن سعید، المحکم فی نقط المصاحف، ص ۱۷، دارالفکر، دمشق، چاپ دوم، ۱۴۰۷ق.    
۷. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح:غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‌۲، ص ۶۱۸، دارالکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۸. . سیوطی، جلال الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ‌۱، ص ۲۲۳، دارالکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق؛ زرکشی، محمد بن عبد الله، البرهان فی علوم القرآن، ج‌۱، ص ۳۴۵، دار المعرفة، بیروت، چاپ اوّل، ۱۴۱۰ق؛ تاریخ قرآن، ص ۵۴۴.
۹. صالح، صبحی ابراهیم، مباحث فی علوم القرآن، ص ۹۳ ـ ۹۷، منشورات الرضی‌، قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۲ش.
۱۰. زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، ج ‌۱، ص ۳۴۹.
۱۱. سخاوی، علی بن محمد بن عبد الصمد، جمال القراء و کمال الإقراء، ج ‌۱، ص ۴۵۳ – ۴۵۴، مؤسسة الکتب الثقافیة‌، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.    
۱۲. معرفت‌، محمدهادی، علوم قرآنی، ص ۱۷۵ ـ ۱۷۶، مؤسسه فرهنگی التمهید، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ش.
۱۳. زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، ج ‌۱، ص ۳۴۹.
۱۴. معرفت‌، محمدهادی، علوم قرآنی، ص ۱۷۵ ـ ۱۷۶، مؤسسه فرهنگی التمهید، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ش.



پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : تقسیمات قرآنی | قرآن شناسی




جعبه ابزار