تغییر جهت قبله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تغییر قبله، مسجد قبلتین، جبرئیل، کعبه، پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله، بیت‌المقدس.
پرسش: پیامبر خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در تغییر قبله در مسجد ذو قبلتین چند درجه چرخید؟ بعضی می‌گویند ۱۸۰ درجه، اگر این درست باشد، مأمومین پیامبر جلوی پیامبر قرار می‌گیرند در چرخشی که در نماز رخ می‌دهد و پیامبر در پشت مأمومین، این مشکل چه‌طور حل شد؟ چرا اصلاً این تغییر قبله در وسط نماز انجام شد و چرا بعد از اتمام نماز انجام نشد تا این مشکل پیش نیاید؟
پاسخ:
با توجه به وضعیت جغرافیایی، برای ساکنان شهر
مدینه، تغییر قبله از بیت‌المقدس به‌سوی
کعبه، تغییری در حدود ۱۸۰ درجه خواهد بود.
از طرفی نقل است که صورت پیامبر
اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ توسط جبرئیل تغییر جهت داده شده و در جهت مقابل آن؛ یعنی پشت به بیت‌المقدس و رو به بیت‌الله الحرام و در سمت دیگر
مسجد قرار گرفت.
«
وَ صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ إِلَی الْبَیْتِ الْمُقَدَّسِ بَعْدَ النُّبُوَّةِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً بِمَکَّةَ ـ وَ تِسْعَةَ عَشَرَ شَهْراً بِالْمَدِینَةِ ثُمَّ عَیَّرَتْهُ الْیَهُودُ فَقَالُوا لَهُ إِنَّکَ تَابِعٌ لِقِبْلَتِنَا فَاغْتَمَّ لِذَلِکَ غَمّاً شَدِیداً فَلَمَّا کَانَ فِی بَعْضِ اللَّیْلِ خَرَجَ ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ یُقَلِّبُ وَجْهَهُ فِی آفَاقِ السَّمَاءِ فَلَمَّا أَصْبَحَ صَلَّی الْغَدَاةَ فَلَمَّا صَلَّی مِنَ الظُّهْرِ رَکْعَتَیْنِ جَاءَهُ جَبْرَئِیلُ ـ علیه‌السلام ـ فَقَالَ لَهُ ـ قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الْآیَةَ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِ النَّبِیِّ ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فَحَوَّلَ وَجْهَهُ إِلَی الْکَعْبَةِ وَ حَوَّلَ مَنْ خَلْفَهُ وُجُوهَهُمْ حَتَّی قَامَ الرِّجَالُ مَقَامَ النِّسَاءِ وَ النِّسَاءُ مَقَامَ الرِّجَالِ فَکَانَ أَوَّلُ صَلَاتِهِ إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ آخِرُهَا إِلَی الْکَعْبَةِ وَ بَلَغَ الْخَبَرُ مَسْجِداً بِالْمَدِینَةِ وَ قَدْ صَلَّی أَهْلُهُ مِنَ الْعَصْرِ رَکْعَتَیْنِ فَحَوَّلُوا نَحْوَ الْکَعْبَةِ فَکَانَتْ أَوَّلُ صَلَاتِهِمْ إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ آخِرُهَا إِلَی الْکَعْبَةِ فَسُمِّیَ ذَلِکَ الْمَسْجِدُ مَسْجِدَ الْقِبْلَتَیْنِ»؛
شیخ صدوق ـ رحمة‌الله‌علیه ـ می‌گوید:
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله پس از بعثت، سیزده سال در
مکه معظمه بود و به‌سوی بیت‌المقدس
نماز می‌گزارد و هم‌چنین نوزده ماه در مدینه به همین روش بود. به همین دلیل،
یهودیان پیامبر
خدا را مورد سرزنش قرار داده و می‌گفتند: تو در قبله از ما پی‌روی می‌کنی!
تو با این‌که مدعی پیامبری و آیین نوینی هستی، باز رو به قبله ما
عبادت می‌کنی!
رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ از این خرده‌گیری اندوهگین شد، و چون پاره‌ای از شب گذشت از خانه بیرون آمده، و به گوشه‌های
آسمان می‌نگریست (گویی به دنبال گم‌شده‌ای می‌گردد یا انتظار
حکم تازه‌ای را می‌کشد) و وقتی صبح فرا رسید، نماز صبح را به‌جا آورد، در نماز ظهر نیز بعد از آنکه آن حضرت دو رکعت را خوانده بود، جبرئیل ـ علیه‌السلام ـ نزد ایشان آمده و این
آیه را آورد:
«
قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ»؛
ما دیده نگرانت به‌سوی آسمان را نیک می‌بینیم! پس تو را به سمت قبله‌ای که بدان خشنود شوی، برخواهیم گرداند؛ پس روی خود را به‌سوی مسجدالحرام کن.
آن‌گاه جبرئیل دست آن حضرت را گرفته و او را به جانب کعبه گردانید و آنان که پشت سر پیامبر نماز می‌گزاردند، روی خویش را به جانب کعبه گردانیدند به‌گونه‌ای که مردان در جای زنان قرار گرفتند و زنان در جای
مردان، و ابتدای نماز پیامبر رو به
بیت‌المقدس داشت و آخر نماز رو به کعبه، پس این خبر به مسجدی در مدینه رسید و مردمی که در آن مسجد بودند، دو رکعت از نماز عصر را خوانده بودند ایشان نیز رو به‌سوی
کعبه کردند و ابتدای نماز ایشان به‌سوی بیت‌المقدس و آخر نمازشان به‌سوی کعبه بود، پس آن مسجد را مسجد قبلتین (مسجد دو قبله) نامیدند.
گفتنی است؛ درباره جمله «مردان در جای
زنان قرار گرفتند و زنان در جای مردان» (
قام الرجال مقام النساء و النساء مقام الرجال) احتمالاتی داده شده است؛ مانند:
این جمله، مستلزم آن است که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در حال
نماز با مردها حرکت کرده و در جایگاه بانوان مستقر شوند و هم‌چنین بانوان نیز با حرکت خویش، خود را در جایگاه مردان قرار دهند تا تقدم مردان بر زنان محفوظ بماند و این اشکالی ندارد؛ چون راه رفتن در حال نماز در بعض موارد ضروری تجویز شده است.
شاید پیامبر خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ همراه جبرئیل به گوشه دیگری در مسجد رفته و نمازگزاران ـ چه آقایان و چه بانوان ـ هم در حال نماز حرکت کردند تا هرکدام از زنان و مردان در جایگاه جدیدی قرار گرفتند. این مطلب دلالت دارد که این جابه‌جایی و حرکت در نماز، چون به فرمان
خداوند و اجرای دستور الهی بود، اشکالی در نماز پیش نیاورد. البته این
تسامح اختصاص به همین نماز داشته است و هیچ‌یک از نمازهای دیگر را دربر نمی‌گیرد.
و در نهایت، شاید به‌صورت کاملاً استثنایی و تنها در این نماز، زنان مقدم شده و مردان پشت سر آنان قرار گرفته و پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نیز در نقطه انتهایی جمعیت قرار گرفتند. به عبارتی همگان، بدون آنکه گامی بردارند، به همراه هم جهت قبله را تغییر دادند.
پایگاه اسلام کوئست.
