بی‌نیازی از برادر مؤمن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دعا،
خدا، درخواست نیاز، بی‌نیازی، بدترین،
مؤمن، اشرار.
پرسش: در
روایت آمده است: «و قال یوما رجل عنده اللهم اغننا عن جمیع خلقک! فقال ابو جعفر: لا تقل هکذا و لکن قل: اللهم اغننا عن شرار خلقک فان المؤمن لا یستغنی عن اخیه». آیا این حدیث با دعای «اللهم اغننی بحلالک عن حرامک و بفضلک عمن سواک» سازگاری دارد؟ و آیا مفهوم «عمن سواک» که در دعا وجود دارد، با مفهوم «عن جمیع خلقک» که در روایتی دیگر از آن منع شده است، تفاوت دارد؟!
پاسخ: بین این دو روایت و دو عبارت تناقضی وجود ندارد؛ زیرا در آن‌جا که آمده است: خدایا به فضل خودت ما را از غیر خودت بی‌نیازکن، به این معنا است که خدایا اداره و تدبیر امور ما را به صورت مطلق به دیگرانی واگذار مکن تا هرگونه که دلشان بخواهد با ما رفتار کنند و کم بگذارند و یا با منت و خواری برای ما کاری انجام دهند که در واقع یکی از مصادیق همان واگذاری امور به افراد شرور است که در روایت دیگر به آن اشاره شده است و از خدا خواسته می‌شود خدایا! ما را از مردم شرور بی‌نیاز کن.
در آموزه‌های دینی سفارش شده است که انسان از خداوند بخواهد تا او را از فضل خویش بهره‌مند سازد و امور مربوط به وی را به دیگران واگذار نکند.
بر اساس روایتی، امام علی (علیه‌السّلام) از بدهکاری و قرضی که بر عهده ایشان بود، نزد
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شکایت کرد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به ایشان فرمود: از خدا این‌گونه بخواه: «اللَّهُمَّ اَغْنِنِی بِحَلَالِک عَنْ حَرَامِک وَ بِفَضْلِک عَمَّنْ سِوَاک؛ خدایا، مرا به وسیله حلالت از حرامت، و به وسیله فضلت از غیر خودت بی‌نیاز کن.»، که اگر «
کوه صبیر» که بزرگ‌ترین کوه در
یمن است،
قرض داشته باشی، خدا آن‌را ادا می‌کند.
با این وجود در برخی روایات اشاره شده است که سزاوار نیست انسان مؤمن، بی‌نیازی کامل از دیگران را از خدا بخواهد.
شخصی در حضور
امام باقر (علیه‌السّلام) دعا کرد: «اللَّهُمَّ اَغْنِنَا عَنْ جَمِیعِ خَلْقِک؛ خدایا ما را از همه آفریدگانت بی‌نیاز گردان!» امام (علیه‌السّلام) فرمود: این‌گونه دعا نکن؛ بلکه بگو: «اللَّهُمَّ اَغْنِنَا عَنْ شِرَارِ خَلْقِک»؛ خدایا ما را از آفریدگان بدت بی‌نیاز فرما؛ چون مؤمن از برادرش بی‌نیاز نیست.
گفتنی است؛ بین این دو روایت و دو عبارت
تناقض وجود ندارد؛ زیرا در آن‌جا که آمده است: خدایا به فضل خودت ما را از غیر خودت بی‌نیاز کن، به این معنا است که خدایا اداره و تدبیر امور ما را به صورت مطلق به دیگرانی واگذار مکن تا هرگونه که دلشان بخواهد با ما رفتار کنند و کم بگذارند و یا با منت و خواری برای ما کاری انجام دهند که در واقع یکی از مصادیق همان واگذاری امور به افراد شرور است که در روایت دیگر به آن اشاره شده است و از خدا خواسته می‌شود خدایا! ما را از مردم شرور بی‌نیاز کن.
اما روایتی که می‌فرماید مؤمن از برادر مؤمنش بی‌نیاز نیست، در واقع اشاره به
امر تکوینی دارد که خداوند همه امور را با واسطه مدیریت می‌کند و به انجام می‌رساند؛ «اَبَی اللَّهُ اَنْ یجْرِی الْاَشْیاءَ اِلَّا بِاَسْبَابٍ فَجَعَلَ لِکلِّ شَی‌ءٍ سَبَبا».
علاوه بر این‌که درخواست از مردم در صورت نیاز ضروری، لازمه زندگی اجتماعی است، و گرنه باید خیلی از احکام مالی اسلام؛ مانند
انفاق و قرض دادن به دیگران، تعطیل می‌شد.
بنابر این، چنین درخواستی از خداوند معقول نیست تا از او بخواهیم که ما را به صورت مطلق از دیگران بی‌نیاز کند تا به هیچ‌کس هیچ نیازی نداشته باشیم؛ زیرا برطرف‌شدن نیازهای معمول توسط دیگران اگر همراه با منت و دشواری نباشد، در حقیقت با برطرف شدن مستقیم همان نیاز از سوی پروردگار و با فضل او منافاتی ندارد. آنچه باید از آن به درگاه خدا پناه ببریم، سوء استفاده افراد شرور از نیازهای ما است و این تفسیر همان مطلبی است که در دعاهای گوناگون بدان اشاره شده است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «بی‌نیازی از برادر مؤمن»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۸/۱۹.
