بررسی روایت اول العلم معرفة الجبار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: معرفت،
جبار، سرآغاز،
علم،
تفویض.
پرسش: آیا عبارت «اول العلم معرفة الجبار و آخر العلم تفویض الامر الیه»
حدیث است؟ معنای آن چیست؟
پاسخ: سر آغاز
علم، شناخت خداوند
جبار و سرانجام آن، واگذاری امور به او است.»
بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ کهن‌ترین منبعی که این روایت در آن مشاهده شد، کتاب «
کیمیای سعادت»
ابوحامد غزالی (متوفای ۵۰۵ هـ. ق) است.
در روایتی به نقل از
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده است: «اوّلُ العلم مَعرفةُ الجَبّار و آخرُ العلم تَفویضُ الامر الیه؛
سر آغاز
علم، شناخت خداوند
جبار و سرانجام آن، واگذاری امور به او است.»
بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ کهن‌ترین منبعی که این روایت در آن مشاهده شد، کتاب «
کیمیای سعادت»
ابوحامد غزالی (متوفای ۵۰۵ هـ. ق) است.
محتوای این حدیث، با وجود اختصار و کوتاهی‌اش سفر طولانی انسان را در جهان معرفت، در سیر از مبدا معرفت تا مقصد تفویض، خلاصه کرده است. آغاز این سفر، شناخت خداوند جبّار است و مرحله پایانی آن، واگذاری کارها به او است.
نقطه آغاز این سفر طولانی، این است که انسان بداند او محکوم به
اراده خداوند متعال است، و این‌که حکمِ خداوند متعال در همه
عالم تکوین و
تشریع نافذ و جاری است. این همان معنای «جبّار» در اسما و صفات حُسنای خداوند متعال است، و انسان در برابر این جبّاریت چاره‌ای جز فرمانبرداری و تسلیم ندارد.
آخرین منزل از منازل سلوک به سوی خداوند متعال واگذاری همه کارها یا تفویض امور به او است. منظور از تفویض، در این‌جا، همان
ایمان و اعتقاد قلبی و
تسلیم است. اعتقاد به این‌که همه کارها به دست خداوند متعال است، و حکومت و فرمانروایی مطلق از آن او است. انسان در این مرحله باید در هر امری تسلیم باشد و بدون هیچ‌گونه نگرانی و دلهره و با رضایت کامل، همه امور خود را به خداوند متعال واگذار نماید.
در بیان دیگری گفته‌اند: مراد از «اول العلم» تحقق
علوم نظری و در اصل معرفت الهی است و مراد از «آخر العلم» تخلّق به علوم عملی و در نهایت وصول به حضرت حق تعالی است. مقصود از «معرفة الجبار» شناخت مراحل علوم نظری که پایان آن آرامش قلب و صفای باطن و‌اندیشه صافی و
روشنی دل است. و مقصود از «تفویض الامر»
علوم عملی است که تخلّق به
اخلاق الله و تزیّن به
صفات ربوبی می‌باشد.
به بیان روشن‌تر؛ تا زمانی که انسان به معرفت و شناخت خدای تعالی نایل نشود به دروازه علم - که نوری است و خداوند در دل کسی که قابلیت آن‌را داشته باشد، می‌تاباند - نرسیده است. اما نقطه پایانی و سرانجام
علم که
تفویض و واگذاری امور به خدای تعالی است، زمانی تحقق پیدا می‌کند که انسان خدا را بشناسد و تا زمانی که انسان به معرفت خدا نایل نشده؛ چگونه می‌تواند همه امورش را به موجود ناشناخته واگذار نماید؟!
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «بررسی روایت اول العلم معرفة الجبار»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۱.
