بحران فرهنگی عصر امام باقر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام باقر، بحران فرهنگی.
پرسش: بحران فرهنگی عصر امام باقر (علیه‌السّلام) را توضیح دهید.
پاسخ: امور فرهنگی زمینه‌ساز پایه‌های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی جامعه است، به همین جهت، فرهنگ از عناصر اساسی هر جامعه محسوب می‌شود. بحران‌های فرهنگی عصر امام باقر (علیه‌السّلام) هم ویژگی‌های خاصی دارد. برخی از این بحران‌ها عبارتند از: ممنوعیت نوشتن حدیث پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، احادیث ساختگی، ورود
اسرائیلیات، وجود افکار التقاطی و انحرافی. این بحران‌ها از طرف
یهودیان و فرقه های انحرافی، با انگیزه‌های سیاسی و منفعت طلبی شکل گرفته بود.
امور فرهنگی زمینه‌ساز پایه‌های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی جامعه است، به همین جهت، فرهنگ از عناصر اساسی هر جامعه محسوب می‌شود.
بحران‌های فرهنگی عصر امام باقر (علیه‌السّلام) هم ویژگی‌های خاصی دارد؛ گرچه برخی و قسمتی از بحران فرهنگی این عصر ریشه در گذشته دارد. اکنون به بحران‌های فرهنگی عصر امام باقر (علیه‌السّلام) اشاره می‌گردد.
از اقدام‌های ضد فرهنگی که بعد از
رحلت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شکل گرفت، جلوگیری از نقل و نوشتن و تدوین حدیث بود. با آنکه حدیث و گفتار
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از
قرآن در درجه دوم اهمیت قرار گرفته است،
خلیفه اول و
دوم به مخالفت با نقل و تدوین حدیث برخاستند و در واقع با انگیزه‌های سیاسی از هرگونه فعالیت مسلمانان در زمینه نقل و
کتابت حدیث به شدت جلوگیری نمودند. روش ممنوعیت از نقل حدیث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تا اواخر قرن اول هجری ـ که شامل قسمتی از عصر امام باقر می‌شود ـ یعنی تا زمان
خلافت«
عمر بن عبدالعزیز» ادامه یافت. عمر بن عبدالعزیز با یک اقدام شجاعانه این
بدعت شوم را از میان برداشت و مردم را به نقل و تدوین حدیث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تشویق کرد.
از دیگر بحران فرهنگی زمان امام باقر (علیه‌السّلام)،
جعل احادیث است. با توجه به این‌که کتابت احادیث پیامبر قریب صد سال متروک گشت و برخی از این فرصت استفاده نموده، مطالب دروغ و بی اساس را به نفع حکومت‌ها به صورت حدیث جعل کردند؛ زیرا وقتی مدرک منحصر به حافظه‌ها و شنیدن از افراد گردید، طبعاً همه کس می‌توانست هرگونه ادعایی بنماید، چون نه کتابی در کار بود، نه نوشته دیگر، پیداست که در چنین شرایطی، ده‌ها
ابوهریره به وجود آمده و خود را محدث واقعی جا می‌زدند.
البته ناگفته نماند ـ
ائمه (علیهم‌السّلام) ـ نوشته‌هایی خودشان داشتند که در دست خودشان بود به خواص می‌گفتند؛ لذا
شیعه مشکل نداشت
اهل سنت در این باره گرفتار بودند؛ ازاینروی روایات آنها از این لحاظ به اعتبار روایات شیعه نمی‌رسد.
از جمله گروه‌های خطرناکی که آن روزها در جامعه اسلامی حضور داشتند و تاثیر عمیقی در فرهنگ اسلام تاثیر می‌گذاشتند،
یهودیان بودند. شماری از «
احبار» یهود که به ظاهر مسلمان شده و گروهی دیگر که هنوز به
دین خود باقی مانده بودند در جامعه اسلامی پراکنده شده و مرجعیت علمی قشری از ساده لوحان را به عهده داشتند.
تاثیری که آنان بر
فرهنگ اسلام برجا نهادند به صورت احادیث جعلی به نام اسرائیلیات پدیدار گشت که بیشترین قسمت این احادیث درباره تفسیر زندگی پیامبران گذشته بود. تلاش علمی یهود در مسائل
فقهی و
کلامی نیز تاثیری نگران کننده نهاد و این موضوع در تاریخ چنان روشن است که جای کوچک‌ترین تردید و شبهه‌ای در آن وجود ندارد.
امام باقر (علیه‌السّلام) هم بخش مهمی از برنامه کار خود را در مبارزه با یهود و القائات سوء آنها، اختصاص داده بود.
از دیگر بحران‌های عصر امام باقر (علیه‌السّلام) وجود افکار التقاطی و انحرافی است. در این عصر گروه‌هایی همچون،
معتزله و
مرجئه و
خوارج به تبلیغ و نشر افکار و آراء خود می‌پرداختند و این امر باعث شده بود، هر گروهی قائل به قرائت‌های مختلف از دین شوند. امام باقر (علیه‌السّلام) نیز در برابر نفوذ عقائد باطل آنان موضع می‌گرفت و طی مناظراتی که با سران این گروه‌ها داشت، پایگاه‌های فکری و عقیدتی آنان را در هم می‌کوبید و بی‌پایگی عقایدشان را با دلایل روشن ثابت می‌کرد.
۱. رسول جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه.
۱. حبیب‌الله احمدی، امام باقر الگوی زندگی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "بحران فرهنگی عصر امام باقر علیه السّلام را توضیح دهید؟"، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۱/۱۷.
