بحارالأنوار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بحارالانوار.
پرسش: ویژگی‌ها و امتیازات و نقدهای
کتاب بحارالانوار چیست؟
پاسخ: مجموعه روایی
بحارالانوار، مهم‌ترین اثر علامه محمدباقر مجلسی است. این کتاب دایرة‌المعارف بزرگ حدیث
شیعه است که تمام مسائل دینی (نظیر
تفسیر قرآن،
تاریخ،
فقه،
کلام و ...) را دربر گرفته است.
برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های بحارالانوار از این قرار است: ذکر آیات قرآن در آغاز هر باب. جامعیت نسبت به موضوعات مختلف، ذکر رساله‌های مستقل در این مجموعه، بهره‌گیری از مصادر کم‌یاب و نسخه‌های تصحیح شده، توضیح و تفسیر
احادیث.
بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، به‌معنای دریاهای نور، دربر گیرنده گوهرهای احادیث پیشوایان پاک است.
این مجموعه روایی مهم‌ترین اثر علامه محمدباقر مجلسی است. این
کتاب دایرة‌المعارف بزرگ
حدیث شیعه است که تمام مسائل دینی (نظیر تفسیر قرآن، تاریخ، فقه، کلام و...) را دربر گرفته است.
برخی ویژگی‌های مهم بحارالانوار از این قرار است:
این مجموعه از عمده‌ترین و گسترده‌ترین جوامع حدیثی شیعه است که روایات کتاب‌های حدیثی را با تبویب و
نظم تقریباً کاملی جمع نموده است.
علامه مجلسی هر باب از این مجموعه بزرگ را با آیات متناسب با عنوان آن باب آغاز کرده و پس از آن اگر این آیات احتیاج به تفسیر داشته، نظریات مفسران را نقل نموده و پس از آن، روایات باب را آورده است.
بررسی عناوین و روایات بحار نشان می‌دهد که این اثر مسائل مختلف دینی را دربر گرفته و تقریباً هیچ موضوعی از موضوعات گوناگون اسلامی (دست‌کم در عصر ایشان) نیست؛ مگر آن‌که علامه مجلسی بدان پرداخته و روایات آن را جمع‌آوری کرده است.
علامه مجلسی ضمن بحث‌های خود در این اثر گاهی به کتاب‌ها یا رساله‌هایی برخورد کرده که به‌جهت اختصار آن
رساله و شدت ارتباط موضوع آن با بحث‌های بحار، آن رساله را به‌صورت کامل و یک‌جا نقل کرده است؛ مانند رساله
امام هادی در پاسخ به
جبر و تفویض، رساله حقوق
امام سجاد، توحید مفضل و ... .
یکی از ارزش‌های بحار، این است که کتاب‌های زیادی در اختیار مجلسی بوده که برخی از آنها از بین رفته و به دست ما نرسیده؛ ازاین‌رو علامه برای جمع‌آوری مطالب این کتاب به‌جهت امکانات فراوانی که در
اختیار داشته، بهترین و معتبرترین نسخه‌های موجود از هر کتاب را به‌دست آورده است. اگر علامه این روایات را در یک مجموعه جمع‌آوری نمی‌کرد، اکنون این روایات در اختیار ما نبود.
علامه در موارد زیادی پس از نقل
روایت به شرح روایت و توضیح کلمات غریب حدیث پرداخته است. وی در تفسیر و شرح روایات از منابع مختلف لغت، فقه، تفسیر،
کلام، تاریخ،
اخلاق و ... استفاده کرده است. این شرح‌ها، یکی از امتیازهای این معجم روایی است.
یکی دیگر از ویژگی‌های بحار، این است که چون بیشتر روایات هر موضوع یک‌جا نقل می‌شود، برای محقق این امکان را فراهم می‌سازد که تشخیص دهد روایات این موضوع در چه درجه‌ای از اعتبار قرار دارد.
علامه مجلسی، روایات تکراری را از یک یا چند منبع آدرس داده و اختلافات در سندها یا متن روایات مشابه در کتاب‌های گوناگون را تذکر داده است.
یکی از مهم‌ترین هدف‌های علامه مجلسی،
جمع‌آوری روایات برای جلوگیری از نابودی آنها بود، تا بدین‌وسیله میراث روایی
شیعه را به نسل‌های بعدی منتقل سازد. طبیعی است که کار به این بزرگی و با این گستردگی نقاط ضعفی هم داشته باشد. این اثر نیز از آن‌جا که کار بشری است (مانند دیگر افعال
انسان) مصون از
خطا و اشتباه نیست. البته عالمان و بزرگان دینی ما هرگز این ادعا را نداشتند که کارهای آنها بی‌عیب و نقص است!
درعین‌حال برخی از عالمان وجود روایات ضعیف، غیرمعتبر و ناکافی و اشتباه بودن برخی توضیحات علامه مجلسی را ضعف این مجموعه می‌دانند و معتقدند که بسیاری از بیانات، توضیحات و تفسیرهایی که علامه مجلسی برای
احادیث نقل کرده، شتاب‌زده نوشته شده است و این امر موجب کاهش فایده و وقوع اشتباه در این مطالب شده است.
تکرار در نقل روایات نیز می‌تواند یکی از ضعف‌های دیگر مجموعه بحار باشد. البته با ملاحظه عبارات علامه می‌توان فهمید که وی به‌خوبی متوجه تکرار روایات بوده است؛ ولی عواملی مختلف (چون اختلافات موجود در
سند و متن روایات و ارتباط یک حدیث با دو یا چند بحث مختلف) موجب تکرار در نقل احادیث شده است.
گفتنی است که تکرار لازمه مجموعه‌هایی است که به تبویب موضوعی روایات پرداخته‌اند. همان‌گونه که یادآور شدیم،
علامه مجلسی درصدد تبویب و دسته‌بندی موضوعی روایات موجود بود و از آن‌جا که برخی روایات، موضوعات مختلفی را شامل می‌شوند،
مؤلف ناچار است به منظور فرار از تکرار چنین روایاتی، یا باید آنها را تقطیع نموده و هر بخش را ذیل عناوین مناسب ذکر کند و یا روایت را به‌صورت کامل در ذیل هر عنوان تکرار نماید؛ امری که به حجیم‌تر شدن
کتاب و ملالت خواننده منجر خواهد شد.
علامه مجلسی به‌خوبی می‌دانست که اگر روایت را تقطیع کند، چه‌بسا صدر روایت دارای قرینه‌ای برای ذیل آن یا بالعکس باشد؛ در نتیجه با تقطیع، چنین قرائنی از دست خواهد رفت.
ازاین‌رو علامه در بسیاری از موارد همه روایت را در یک باب نقل کرده و در باب دیگر تنها همان قسمتی را آورده که مربوط به آن باب است و با تذکر این نکته که همه
حدیث در فلان باب نقل شده است، مشکل از بین رفتن قرائن را برطرف ساخته است.
پایگاه اسلام کوئست.
