اندیشه سیاسی امام خمینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:اندیشه سیاسی، امام خمینی.
پرسش:اندیشه سیاسی حضرت
امام خمینی (رحمة الله علیه) شامل چه حوزه هایی می شود؟ به عبارت دیگر، اندیشه سیاسی که می گوییم یعنی چه و شامل چه چیزهای سیاسی می شود و مصادیق اندیشه سیاسی حضرت امام چیست؟
پاسخ:اندیشه سیاسی امام خمینی (رحمة الله علیه)، جزیی از اندیشه کلان وی و متأثر از ابعاد مختلف اندیشه های ایشان است.
مفهوم اندیشه در لغت به معنای فکر، تأمل و تفکر است،
و اندیشه سیاسی مجموعه ای از آرا و عقایدی است که به شیوه ای عقلانی و منطقی و مستدل در باره چگونگی سازمان دادن به زندگی سیاسی مطرح می‌گردد که می‌تواند توصیفی یا تبیینی باشد و اندیشمند سیاسی کسی است که بتواند در باره آرا و عقاید خود به شیوه‌ای عقلانی و منطقی استدلال کند، تا حدی که اندیشه‌های او دیگر صرفاً آرا و ترجیحات شخصی به شمار نرود.
اندیشه سیاسی امام خمینی (رحمة الله علیه)، جزیی از اندیشه کلان وی و متأثر از ابعاد مختلف اندیشه های ایشان است. از آن جا که امام خمینی شخصیتی چند بعدی است که آثار متعددی در حوزه مباحث
عرفان،
فقه،
فلسفه،
کلام و
سیاست از ایشان برجای مانده است، و به دلیل آن که وی بنیان‌گذار و رهبر نظامی مبتنی بر اندیشه‌های اسلامی بوده، بدیهی است که اندیشه سیاسی وی تمام مفاهیمی که در حوزه حکومت و جامعه کاربرد دارد را در بر می‌گیرد. امام خمینی یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان مسلمان دوران معاصر و از مردان تاریخ ساز
جهان اسلام است. وی متفکری بزرگ بود که به حوزه‌های مختلف علمی اشراف داشت و همین ویژگی‌ها از وی شخصیتی چند بعدی ساخته بود.
در باره اندیشه سیاسی امام خمینی کسانی که در حوزه
سیاست و مسائل سیاسی می‌پردازد آثار فراوانی به رشته تحریر در آورده‌اند. بدیهی است که در این مختصر فرصت پرداختن به تمام زوایای اندیشه سیاسی ایشان نیست، از این رو به صورت خیلی فشرده و فهرست وار به برخی از این حوزه ها سری می‌زنیم و شما را به منابع مبسوط در این زمینه راهنمایی می‌کنیم.
برجسته ترین ویژگی های اندیشه سیاسی امام خمینی (رحمة الله علیه) را می توان این گونه برشمرد:
یکی از مفاهیم محوری در اندیشه امام رابطه دین و سیاست است، به گونه‌ای که می توان سنگ بنای اساسی اندیشه سیاسی وی را در این موضوع جست و جو کرد. اعتقاد به ضرورت حکومت و دفاع از لزوم وجود نظم سیاسی در جامعه از مباحث پایه ای و بنیادین در اندیشه سیاسی امام خمینی است. وی از جمله عالمانی بود که به لزوم تأسیس نظام سیاسی در دوران غیبت معتقد بود. وی با ارائه دلایل عقلی و نقلی اثبات کرده که اولاً: اصل وجود حکومت برای جوامع بشری ضروری است. ثانیاً: در هر زمانی از جمله
زمان غیبت امام معصوم (علیهم السلام)، جامعه نیاز به حکومت مطلوب دارد که برای استقرار آن باید تلاش کرد.
عدالت یکی از مفاهیم کلیدی است که همواره امام (رحمة الله علیه) بر آن تأکید دارد و محوری‌ترین جهت گیری سیاسی اجتماعی نظام سیاسی از دیدگاه ایشان محسوب می‌شود. امام در سیره نظری و مواضع عملی خود، یکی از مهم‌ترین اهداف نظام سیاسی را تحقق قسط و عدالت در جامعه بیان می‌کند: "خدای تبارک و تعالی می‌فرماید که انبیا را ما فرستادیم، بینات به آنها دادیم، آیات به آنها دادیم، میزان برایشان دادیم و فرستادیم... که مردم قیام به قسط کنند، عدالت اجتماعی در بین مردم باشد".
از ویژگی‌های اندیشه سیاسی
امام خمینی آن است که وی حکومت را ابزاری برای تحقق عدالت و معنویت در جامعه می داند، چه این که اگر عدل در جامعه حاکم شود انسان در مسیر رشد و
سعادت حرکت می‌کند، اما در جامعه‌ای که نشان از عدالت نیست، نشان از سعادت، فلاح و رستگاری نیز وجود ندارد.
آزادی یکی از شعارهای اصلی
انقلاب اسلامی بود و یکی از مفاهیمی که امام به صورت بنیادین از آن دفاع می‌کردند. وی از آزادی نه به عنوان یک شعار و ابزار سیاسی، بلکه از حقوق ابتدایی بشر نام می بردند و معتقد بودند، این حق ابتدایی بشر است که آزاد باشد.
آزادی چه آن جا که به سرنوشت مشترک با دیگران ارتباط پیدا می‌کند؛ یعنی آزادی‌های مدنی و اجتماعی و چه آزادی‌های خصوصی و فردی که شامل حوزه‌هایی؛ مانند عقیده، بیان، فکر، احزاب و مطبوعات می شود. البته، طبیعی است که این آزادی ها بدون حد و مرز نخواهد بود. از نگاه امام حد این آزادی ها تا آن جا است که مصالح کشور را به خطر نیندازند. امام مرزهای آزادی را قوانین دینی و قوانین کشور که برگرفته از
اسلام است می‌دانستند و می گفتند در تمام دنیا و تمام کشورها میان آزادی و توطئه مرز وجود دارد.
استقلال در تمام زمینه ها، عدم وابستگی، نفی دخالت اجانب، قطع نفوذ بیگانگان، تحت نظر دیگران نبودن و اداره مستقل مملکت تعاریف است که امام از استقلال ارائه می‌دهد.
مردم سالاری و نقش ویژه مردم در تعیین سرنوشت و حضور فعال آنان در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی، از دیگر محورهای اندیشه سیاسی حضرت امام است. ایشان در رابطه با تعیین سرنوشت هر جامعه و ملتی به دست خودشان چنین می‌گوید: "ما بنای براین نداریم که یک تحمیلی به ملتمان بکنیم و
اسلام به ما اجازه نداده است که دیکتاتوری کنیم. ما تابع آرای ملت هستیم....".
قانون مداری و
قانون گرایی از اصول اساسی اندیشه سیاسی حضرت امام است. امام عمل به قانون را برای تمامی افراد جامعه از پایین‌ترین رده نظام تا بالاترین مقامات واجب می‌دانست. در حکومت مورد نظر امام شخص مطرح نیست، ملاک قانون الاهی است. همه تابع قانون‌اند و فرقی میان اشخاص نیست.
امام معتقد بود در
اسلام قانون حکومت می‌کند، به گونه‌ای که حتی
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نیز تابع قانون بود.
امام خمینی یکی از تأثیرگذارترین متفکران عصر حاضر در
تاریخ معاصر ایران است، امام فرهنگ را مبنا و پایه ای برای مسائل سیاسی و اقتصادی می‌داند. ایشان معتقد بود اگر فرهنگ درست شود و انسان درست تربیت شود، همه مشکلات جامعه درست می شود: "پس فرهنگ، یک کارخانه آدم‌سازی است، چنانچه انبیا هم برای همین معنا آمدند که آدم درست کنند...".
از نگاه امام، فرهنگ کامل و انسان ساز فقط در درون اسلام وجود دارد و تربیت جامعه و مردم تنها از مسیر
فرهنگ اسلامی امکان‌پذیر است: "قضیه تربیت یک ملت به این است که فرهنگ آن ملت صحیح باشد. شما کوشش کنید که فرهنگ را، فرهنگ مستقل اسلامی درست کنید".
اتحاد و وحدت میان اقشار مختلف مردم از دیگر مؤلفه‌های اندیشه امام در عالم سیاست است. ایشان رمز پیروزی
انقلاب اسلامی را در سایه
وحدت می‌دانست و معتقد بود که از برکات انقلاب اسلامی که موجب عزت ملت
ایران و
امت اسلامی گردید، مسئله اتحاد بود.
امام خمینی معتقد بود از نگاه اسلام کارگزاران حکومت نمی‌توانند طبق رأی و نظر خود عمل کنند و بر آن اصرار بورزند، بلکه تمام آنچه در حکومت می‌گذرد باید براساس
قوانین الاهی باشد، البته حاکم اسلامی می‌تواند در موضوعات طبق صلاح مسلمانان و یا صلاح حوزه حکومتی خود عمل کند.
امام خود بارها تأکید کردند، اگر مصلحت اسلام یا مسلمانان را در عمل خاصی دیدند اقدام می‌کنند.
دلایل پذیرش قطنامه ۵۹۸ را در راستای همین اصل می‌توان ارزیابی کرد.
دعوت جهانیان به
اسلام و گسترش
معارف اسلام در میان ملل مختلف یکی دیگر از مفاهیم کلیدی اندیشه سیاسی
امام خمینی است. دعوت
گورباچف رهبر
حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی سابق از این زاویه قابل بررسی است: "باید قشرهای غیر اسلامی را... به مکتب مترقی عدالت پرور اسلام دعوت کنید.
احیای
هویت اسلامی، یکی دیگر از محورهای اندیشه سیاسی و مبارزاتی امام خمینی است. امام (رحمة الله علیه) احیای هویت ملی - اسلامی را رمز استقلال و قدرت کشور و مانعی در راه گسترش سلطه قدرت‌های جهانی دانسته و همواره تأکید می‌کردند که: "هیچ نحو استقلالی حاصل نمی‌شود، مگر این که ما خودمان را بشناسیم و باور داشته باشیم.
سیاست خارجی، چگونگی روابط با کشورهای خارجی و نحوه تعامل
دولت اسلامی در عرصه‌های بین المللی، و دفاع از مظلومان و محرومان در سراسر دنیا، یکی از مباحت مهم در اندیشه سیاسی امام خمینی محسوب می‌شود. نفی سلطه بیگانگان (
اصل نفی سبیل).
این یکی از قواعد مهم
فقه اسلام است که براساس آن حق سلطه کافران بر مسلمان نفی شده است. امام براساس این قاعده فقهی با امام با هرنوع سلطه طلبی و مداخله بیگانگان در امور مسلمانان به شدت مخالفت می‌کرد. مخالفت امام با استکبار، قطع سلطه اجانب و مخالفت با اتکای به قدرت‌های سلطه‌گر، در این راستا است.
برای آگاهی بیشتر با اندیشه های سیاسی امام خمینی (رحمة الله علیه) می‌توانید به کتاب های زیر مراجعه کنید:
۱. اندیشه سیاسی امام خمینی، جمشیدی، محمد حسین.
۲. اندیشه سیاسی امام خمینی، فوزی، یحیی.
۳. درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی، دهشیری، محمدرضا.
۴. ارکان اندیشه سیاسی امام خمینی، رفیع زاده، عظیم.
پایگاه اسلام کوئست
