اصحاب سرّ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اصحاب سر،
ائمه اطهار علیهم‌السلام.
پرسش: آیا
ائمه اطهار ـ علیهم‌السلام ـ همچون
امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ دارای «
اصحاب سرّ» بوده‌اند؟
پاسخ: در جواب این سؤال مقدمتاً باید دید، اولاً «اصحاب سر» به چه کسانی گفته می‌شود؟
«اصحاب سر» کسانی بوده‌اند که ائمه معصومین ـ علیهم‌السلام ـ برخی از
معارف الهی را در سطحی فراتر از آنچه برای عموم مردم بیان می‌کردند، به این افراد تعلیم می‌نمودند و یا برخی از اخبار غیبی را برای آنها بیان می‌کردند.
این افراد عموماً در سطحی بالاتر از دیگران و فراتر از دیگران در وادی
معرفت الهی قدم می‌زدند؛ لذا ائمه معصومین چون آنها را مستعدتر و یا مطمئن می‌دیدند، اسراری را برای آنها بیان می‌کردند و یا
اخبار غیبی به آنها می‌دادند.
به‌عنوان نمونه در مورد «
میثم تمار» یکی از اصحاب امام علی ـ علیه‌السلام ـ آمده است که: «حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ او را بر اسرار خفیه و اخبار غیبیه مطلع فرموده بود».
تذکر این نکته نیز در مقدمه لازم است که اصحاب سر بیشتر به تعدادی از
صحابه خاص امیرالمؤمنین علی ـ علیه‌السلام ـ گفته شده است؛ اما در مورد ائمه دیگر یا این‌گونه افراد که صاحب سر ائمه باشند، کم بوده‌اند و یا شرایط سیاسی اجتماعی به‌گونه‌ای بوده است که حتی نام آنها هم به‌واسطه پنهان‌کاری و
تقیه فاش نشده است.. «شیخ عباس قمی» سه نفر از اصحاب امیرالمؤمنین علی ـ علیه‌السلام ـ را
مَحرم اسرار معرفی می‌کند،
که اخبار غیبی را برای یکدیگر بیان می‌کنند و از نحوه شهادت یکدیگر خبر می‌دهند.
بنابراین اصحاب سر در بین «صحابه خاص» ائمه معصومین بوده‌اند. و هریک از ائمه معصومین گروهی از این
یاران خاص را در بین خود داشته‌اند.
امام حسن ـ علیه‌السلام ـ صحابی و یاران زیادی داشتند که برخی از آنها افتخار صحابی بودن
امام علی ـ علیه‌السلام ـ را هم داشته‌اند و بعضاً صاحب سر آن حضرت نیز بوده‌اند. از میان این افراد می‌توان به «
حجر بن عدی»، «رشید هجری»، «عمرو بن حمق»، «رفاعة بن شداد»، «
کمیل بن زیاد»، «قیس بن سعد»، «جابر بن عبدالله»، «
حبیب بن مظاهر»
و... را نام برد.
در مورد
امام حسین ـ علیه‌السلام ـ فرد خاصی به‌عنوان صاحب سر آن حضرت ذکر نشده است؛ هرچند آن حضرت اصحابی داشتند که بعضاً محرم اسرار پدرش
امام علی ـ علیه‌السلام ـ و یا برادرش امام حسن ـ علیه‌السلام ـ بودند؛ مانند حبیب بن مظاهر و شاید بتوان طبق بیانی که در تعریف اصحاب سر گفته شد، اصحاب باوفای آن حضرت که در
کربلا به
شهادت رسیدند، و حضرت در شب
عاشورا خبر شهادت ایشان را بیان فرمودند و یا طبق برخی از روایات جایگاه‌های آنها را در
بهشت به ایشان نشان دادند، جزء اصحاب سر آن حضرت بدانیم.
در مورد
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ نیز باید گفت، فرد خاصی به‌عنوان صاحب سر ایشان بیان نشده است؛ اما شاید بتوان افرادی چون «جابر بن عبدالله انصاری» و «
ابوحمزه ثمالی» که فرد اخیر، امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ دعای شریف «
ابوحمزه» را به ایشان تعلیم دادند،
جزء اصحاب سر آن حضرت بدانیم.
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: «ابوحمزه در زمان خودش مانند سلمان در زمان خودش بوده است».
شخصیت‌هایی همچون «محمد بن مسلم، زرارة بن اعین، ابوبصیر و برید بن معاویه» از اصحاب خاص
امام باقر ـ علیه‌السلام ـ بودند.
در حدیثی از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ است که اگر اینها نبودند، کسی از تعالیم
دین و مکتب
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ بهره‌ای نمی‌برد...».
در مورد «جابر بن یزید یکی دیگر از اصحاب امام باقر ـ علیه‌السلام ـ آمده است: «حامل اسرار علوم اهل‌بیت طاهرین بود.»
ایشان علاوه بر اینکه شاگردان عمومی داشتند، بعضاً شاگردان و اصحاب خصوصی نیز داشتند؛مانند «مفضل بن عمر» که
امام ـ علیه‌السلام ـ برخی از معارف الهی را به‌طور خصوصی به ایشان تعلیم کردند. از دیگر صحابه برجسته آن حضرت می‌توان به «محمد بن مسلم، برید بن معاویه، لیث البختری و زراره نام برد.
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ آنها را اوتاد دین، اعلام دین، نجبای
امت و امنای الهی می‌داند.
از یاران خاص و مورد علاقه این امام بزرگوار می‌توان «عبدالرحمن بن حجاج» و عبدالله بن یحیی کاهلی» را نام برد.
«علی بن یقطین» نیز از
شیعیان امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ بود. او با موافقت
امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ وزارت
هارون را پذیرفت»
او به‌صورت مخفیانه در دستگاه
حکومت عباسی به شیعیانی که به او مراجعه می‌کردند، به سفارش امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ کمک می‌کرد.
از صحابه خاص
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ می‌توان «دعبل خزائی»، «حسن بن علی بن زیاد»، «حسن بن علی بن فضال»، «حسن بن محبوب»، «زکریا بن
آدم»، «صفوان بن یحیی»، «محمد بن اسماعیل» و «نصر بن قابوس» را نام برد.
در بین اصحاب محدود
امام جواد ـ علیه‌السلام ـ افراد برجسته‌ای چون «علی بن مهزیار»، «بزنطی»، «زکریا بن آدم» و... وجود داشتند.
«
امام هادی ـ علیه‌السلام ـ در بین اصحابش وکلایی داشت که مخفیانه با آن حضرت ارتباط داشتند. از این‌گونه صحابه خاص می‌توان به «علی بن جعفر»، «ابراهیم بن محمد» و «علی بن بلال» نام برد.»
«عثمان بن سعید عَمری از نزدیک‌ترین و صمیمی‌ترین یاران
امام بود و زیر پوشش روغن‌فروشی، فعالیت می‌کرد».
«ابوهاشم جعفری» نیز از نزدیکان و یاران
امام حسن عسکری ـ علیه‌السلام ـ بود».
نايبان خاص
حضرت مهدی ـ عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ـ در دوران
غیبت صغرا چهار تن از اصحاب با سابقه
امامان پيشين و از
علما ی پارسا و بزرگ
شیعه بودند كه به نام «
نواب اربعه» ناميده شده‌اند.
ائمه معصومين با ياران و اصحاب خود روابط متفاوتی داشته‌اند، برخی از اين افراد كه مورد وثوق و اعتماد
ائمه بوده‌اند، به‌عنوان محرم اسرار ايشان بوده‌اند. و بعضاً امامان بزرگوار ما به اين قبيل افراد مطالبی را بيان می‌كردند كه به افراد ديگر اين مطالب و اسرار گفته نمی‌شد. اين افراد در سطحی بالاتر از سايرين بوده‌اند و بعضاً معارف الهی فقط به اين‌گونه افراد گفته شده است. و به‌واسطه بعضی مخفی‌كاری‌ها شايد تعدادی از همين افراد در
تاریخ نامی از آنها برده نشده باشد.
۱. منتهی الآمال، شيخ عباس قمی.
۲. رجال كشی، كشی.
۳. رجال شيخ طوسی.
سایت اندیشه قم.
