استفاده ائمه از اشعار شاعران جاهلیت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: ائمه، اشعار، شعر جاهلی، اعشی.

پرسش: آیا اهل‌بیت (علیه‌السّلام) به شعر شعرای غیر شیعه، یا حتی زمان جاهلی برای بیان مطلبی استناد می‌کردند؟

پاسخ: یکی از مهم‌ترین ابزارها برای نشر اصول عقائد و معارف یک مذهب، استفاده از قالبِ شعر است. به همین دلیل ائمه (علیه‌السّلام) گاهی برای بیان نشر اصول عقائد و معارف الهی از اشعاری که خود می‌سرودند و یا سروده‌های دیگران که بار معنوی خاصی داشت استفاده می‌کردند.

---

امام علی (علیه‌السّلام) در خطبه شقشقیه که مشتمل بر شکایت در مورد خلافت و صبر امام در برابر از دست رفتن آن و سپس بیعت مردم با او است، به قول اعشی (یکی از شاعران معروف عرب بود. وی به قصد ایمان آوردن به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از میان قبیله خود به سوی مکه حرکت کرد و اشعاری نیز در مدح آن‌حضرت سرود و در بین راه زمزمه می‌کرد. وقتی به نزدیکی‌های مکه رسید به یکی از مشرکان برخورد. آن شخص از اعشی پرسید: قصد کجا داری؟ گفت: به مکه می‌روم تا به محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایمان بیاورم! مرد برای این‌که اعشی را منصرف کند، گفت: محمّد زنا را حرام کرده است! اعشی گفت: به خدا مرا نیازی به آن عمل نیست. آن مرد گفت: نوشیدن شراب را نیز جایز نمی‌داند! اعشی گفت: هنوز به‌طور کامل کام خود را از شراب نگرفته‌ام و با این وضع امسال به شهر خود باز می‌گردم و تا سال دیگر کام دل را از باده‌گساری می‌گیرم. سپس سال آینده به نزد ایشان می‌آیم و مسلمان می‌شوم. به این ترتیب از همان راهی که آمده بود بازگشت و همان سال مرگش فرا رسید و پیش از آن‌که به نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بیاید، از دنیا رفت.) شاعر تمسک می‌شد:
شَتَّانَ مَا یوْمِی عَلَی کورِهَا ••• وَ یوْمُ حَیانَ اَخِی جَابِر؛
(چه تفاوت فاحشی است بین امروز من با این همه مشکلات، و روز حیان برادر جابر که غرق خوشی است.)

---

امام صادق‌ (علیه‌السّلام) فرمود: خدا بیامرزد بنده‌ای را که پرهیزکاری پیشه دارد و خویشتن‌داری نماید و از مردم درخواستی نکند؛ زیرا به راستی، درخواست از مردم، خواری در دنیا را شتاب دهد و مردم چیزی از خواسته‌های او را برآورده نکنند. سپس آن‌حضرت (علیه‌السّلام) به اشعار حاتم اشاره نمود و فرمود:
اِذَا مَا عَرَفْتُ الْیاْسَ اَلْفَیتُهُ الْغِنَی ••• اِذَا عَرَفَتْهُ النَّفْسُ وَ الطَّمَعُ الْفَقْر؛
(هرگاه به چشم برکندن از دست مردم مصمم شدی و جانت با آن آشنا شد، آن‌را بی‌نیاز خواهی یافت و طمع را فقر و نیازمندی می‌بینی.)
زمانی که اسماعیل فرزند امام صادق (علیه‌السّلام) از دنیا رفت و تشیع جنازه ایشان انجام شد، امام صادق (علیه‌السّلام) نشست و مردم گرد ایشان نشستند. آن‌حضرت (علیه‌السّلام) سر بزیر داشت و سر برداشت و فرمود‌ ای مردم این دنیا خانه جدایی و خانه پیچیدگی و کجی است، نه خانه استقامت. با این‌که جدایی از هم‌الفت‌ها جگرسوز و دل‌گداز است. مردم بر یکدیگر در خوب عزا داشتن و درست‌ اندیشه کردن برتری دارند، هیچ‌کسی داغ برادر نبیند، برادرش داغ او بیند، هیچ‌کسی فرزندش‌ پیش‌مرگش نشود، او پیش‌مرگ وی شود. سپس امام (علیه‌السّلام) به این شعر ابی‌خراش هذلی مثال زد که در نوحه برادرش گفت:
«وَ لَا تَحْسَبِی اَنِّی تَنَاسَیتُ عَهْدَهُ ••• وَ لَکنَّ صَبْرِی یا اُمَیمُ [یا اُمَامُ‌] جَمِیل‌»؛
(گمان مبر که عهد دوستی تو را فراموش کردم؛ اما‌ ای امیم (نام معشوق) صبر نیک بود.)

---