ارتباط ارزش اجسام و حیوانات با رفتار آنان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام حسین (علیه‌السّلام)، حیوانات.
پرسش: آیا ارزش اجسام و حیوانات نیز تابعی از رفتار آنان است. به عنوان نمونه، آیا بین اسبی که امام حسین (علیه‌السّلام) بر آن سوار شده و به نبرد می‌پرداختند با اسبانی که بر پیکرشان تاختند، تفاوتی وجود دارد؟!
پاسخ اجمالی: خداوند متعال حیوانات را در خدمت انسان‌ها قرار داده است و در این زمینه نمی‌توان آنها را نسبت به رفتارشان باز خواست کرد ولی در مواردی خاص مثل داستان سگ اصحاب کهف و داستان هدهد و
حضرت سلیمان (علیه‌السّلام) ممکن است رفتار حیوانات در آینده‌شان تاثیر داشته باشد.
امروزه با توجه به پیش‌رفت
علم، برای انسان روشن‌تر از گذشته شد که حیوانات هم دارای شعورند. چنان‌که
قرآن کریم در بیش از هزار سال پیش در آیات مختلف؛ از جمله در داستان حضرت سلیمان (علیه‌السّلام) آن‌را مطرح کرده است. آن‌جا که از زبان مورچگان می‌گوید: «قالَتْ نَمْلَةٌ یا اَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساکِنَکُمْ لا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمانُ وَ جُنُودُهُ وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ؛
مورچه‌ای گفت: به لانه‌های خود بروید تا سلیمان و لشکرش شما را پایمال نکنند، در حالی‌که نمی‌فهمند! »
و بر اساس نظر برخی از فلاسفه و مفسران، حیوانات به‌اندازه بهره‌ای که از شعور دارند، باید پاسخ‌گو باشند. چنان‌که قرآن کریم در داستان تخلف هدهد نسبت به فرمان حضرت سلیمان (علیه‌السّلام) این موضوع را بیان می‌کند: «(سلیمان) در جست‌وجوی آن پرنده
[هدهد
] برآمد و گفت؛ چرا هدهد را نمی‌بینم، نکند او حضور ندارد؟! (در این صورت) او را کیفر شدیدی خواهم داد، یا او را
ذبح می‌کنم، و یا باید دلیل روشنی (برای غیبتش) بیاورد.
در این‌جا سلیمان (علیه‌السّلام) می‌گوید هدهد اگر برای این غیبتش دلیل نداشته باشد، او را عذاب شدید می‌کنم.
این نشان‌گر آن است که بعضی از حیوانات از فهم و دقایقی از هوشیاری برخوردارند که هیچ دست کمی از فهم و هوش انسان متوسط‌الحال ندارد، مانند داستانی که قرآن از مورچه و سلیمان (علیه‌السّلام) حکایت کرد.
با توجه به آنچه بیان شد، اگرچه حیوانات بهره‌ای از شعور دارند، اما از آن‌سو بر اساس تعالیم و آموزه‌های دینی، حیوانات هم مانند دیگر مخلوقات نظام هستی در خدمت انسان‌ها هستند: «وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْاَرْضِ جَمیعاً».
بر این اساس، حیوانات و جمادات در بیشتر موارد، نمی‌توانند اراده خود را اعمال کنند. اسب از آن جهت که وسیله و ابزاری است در خدمت انسان، هیچ تکلیفی و اختیاری از خود ندارد. همان‌گونه که یک شمشیر در دست انسان هیچ اراده‌ای از خود ندارد، بلکه کارش بسته به انسانی است که آن‌را در اختیار می‌گیرد. یکی از آن استفاده درست می‌کند و با آن در راه خدا
جهاد می‌کند و دشمنان خدا را از سر راه برمی‌دارد، و دیگری از آن استفاده نادرست کرده و در راه باطل شمشیر می‌زند. در این‌جا شمشیر تنها یک وسیله و ابزار است، حیوانات نیز همین‌گونه‌اند. اسب امام حسین (علیه‌السّلام) از آن جهت که یک مرکب است، با مرکب
شمر و
یزید، هیچ تفاوتی نمی‌کند. اما از آن‌جا که حیوانات اهلی از جمله اسب‌ها، تربیت‌پذیرند، برخی از کارها و حرکات آنها می‌تواند بستگی به نوع برخورد صاحب اسب با آن حیوان داشته باشد. بنابر‌این، از آن‌جا که نوع برخورد امام حسین (علیه‌السّلام) با مرکبش، برخوردی با یک نعمت خدادادی و بر اساس حقوق حیوانات بوده، بدیهی است که حیوان با توجه به شعوری که دارد، می‌تواند در مقاطع حساس یک برخورد عاطفی متقابل داشته باشد. همان‌گونه که مشهور است، اسب امام حسین (علیه‌السّلام) هنگام شهادت آن‌حضرت به طرف خیمه‌ها بازگشت و....
با این وجود در لایه‌های غیبی که تنها پروردگار از آنان آگاه است و تنها اولیای الهی قدرت کنترل و مدیریت آن‌را دارند (چنان‌که نمونه‌ای از آن را در داستان سلیمان نبی (علیه‌السّلام) می‌بینیم)، ممکن است در مواردی، حیوانات (و حتی جمادات) رفتاری داشته باشند که در آینده‌شان نقش داشته باشد؛ مانند سگ اصحاب کهف، الاغ بلعم باعورا، ناقه حضرت صالح (علیه‌السّلام).
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «نقش شعور حیوانات در محاسبه اعمال» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۰/۱۳.
