اخلاق عملی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اخلاق عملی.
پرسش: در خصوص اخلاق عملی توضیح دهید؟
پاسخ: چگونگی به کارگیری و پرورش استعدادها و قوای درونی برای توسعه و تثبیت صفات و رفتارهای پسندیده اخلاقی و نیل به
سعادت و فضایل اخلاقی و دوری از رذیلت‌ها را اخلاق عملی می‌گویند. یکی از عناوین جدیدی که در مباحث اخلاق عملی پدید آمده، اصطلاح «اخلاق کاربردی» است که دو مأموریت مهم را دنبال می‌کند: نخست پاسخ‌گویی به مجموعه‌ی مسائل اخلاقی نوپدید و ویژه‌ی هر یک از عرصه‌های اختصاصی زندگی مُدرن؛ دوم، حل مؤثر معماها یا همان تعارضات اخلاقی که البته برخی از آنها دیر زمانی دامن‌گیر بشر بوده است.
امروزه دانشمندان علوم انسانی نگاه و رویکرد چشم‌گیر و روزافزونی به دانش اخلاق و مسائل مربوط به آن نشان می‌دهند که شاخه‌ی اصلی این مباحث، «اخلاق عملی» است.
چگونگی به کارگیری و پرورش استعدادها و قوای درونی برای توسعه و تثبیت صفات و رفتارهای پسندیده اخلاقی و نیل به سعادت و
فضایل اخلاقی و دوری از رذیلت‌ها را اخلاق عملی می‌گویند.
به دیگر
سخن، در اخلاق عملی، از
آشکار کردن چگونگی پاک‌سازی نفس، بیان مراتب سیر به‌سوی
حق تعالی و بیان توصیه‌ها و رهنمودهایی کلی یا جزئی برای تهذیب نفس و سیر از یک منزلگاه به منزلگاه دیگر بحث می‌شود.
در این‌جا به برخی نکات مهم در مباحث اخلاق عملی اشاره می‌شود:
اخلاق عملی، با
علم اخلاق پیوند دارند نه با خود اخلاق؛ زیرا اخلاق، همان صفات پنهان در نفس است، اعم از
فضایل و رذایل، و این صفات، نه نظری هستند و نه عملی؛ چراکه «نظری» از مدرکات عقلی است و «عملی» از افکار، اقوال و
اعمال که آن نیز از جهتی، از مدرکات عقلی به شمار می‌آید.
اخلاق عملی، از
خیر مطلق یا رذیلت و فضیلت سخن نمی‌گوید؛ بلکه در آن به مصداق‌های خیر و شر و
حُسن و قبح که در قلمرو حواس قرار می‌گیرند، پرداخته می‌شود.
در علم اخلاق، «عمل» از آن جهت که بار ارزشی دارد و کاشف از یک خصیصه خُلقی است مورد بررسی قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر، آداب و احکام در علم اخلاق از آن حیث که ارزش‌آفرین است، و نه از جهت حقوقی و تکلیفی، ارزیابی می‌شود؛ مثلاً اگر عملی به‌ندرت از شخصی صادر بشود که به‌صورت یک حرکت اتفاقی منتسب به وی گردد، چنین عملی از محدوده‌ی علم اخلاق بیرون است؛ هرچند از نظر فقهی الزاماً محکوم به یکی از احکام پنج‌گانه؛ یعنی وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه، خواهد بود، ولی اگر
عمل مستند به خُلق و خوی
انسان باشد یا در خُلق و خوی وی اثر گذارد، چنین عملی موضوع بحث در علم اخلاق است. در علم اخلاق عمل انسان از آن جهت که بار ارزشی دارد، موضوع بحث است.
یکی از عناوین جدیدی که در مباحث اخلاق عملی پدید آمده، اصطلاح «اخلاق کاربردی» است. در آغاز هزاره‌ی سوم ظهور فن‌آوری نوین در عرصه‌ی اطلاعات، پزشکی و علوم زیستی، آموزش، ارتباطات،
جنگ و تسلیحات نظامی و تجارت از یک‌سو، درهم ریختگی مرزهای فرهنگی و هویت‌های ملی در کشاکش چالش با فرآیند جهانی شدن از دیگر سو و ظهور انسان تک‌ساختی، خانواده‌های هسته‌ای، کلان شهرها، گسست نسل‌ها، جوامع شبکه‌ای، معنویت‌های سکولار از جهت دیگر، جملگی زندگی انسان معاصر را با مسائل پیچیده روبه‌رو کرده، در تطبیق معیارهای اخلاقی و تشخیص عمل‌کرد درست و
زندگی خوب به چالش کشیده است و او را بیش از گذشته برای هماهنگ کردن ارزش‌ها با واقعیات عرصه‌های فردی و اجتماعی، ملی و جهانی و پی‌آمدهای بعضاً متداخل و متزاحم آنها نیازمند یاری کرده است. تأسیس رشته‌ی جدیدی در مطالعات اخلاقی در بخش اخلاق عملی، به نام «اخلاق کاربردی» بازتاب پیدایش این عرصه‌های نوین و بروز آن معضلات تازه است که دو مأموریت مهم را دنبال می‌کند: نخست پاسخ‌گویی به مجموعه‌ی مسائل اخلاقی نوپدید و ویژه‌ی هر یک از عرصه‌های اختصاصی زندگی مُدرن؛ دوم، حل مؤثر معماها یا همان تعارضات اخلاقی که البته برخی از آنها دیرزمانی دامن‌گیر بشر بوده است. اخلاق کاربردی بنا بر فهم درست آن، دارای فن مهارت افزایی در تطبیق معیارهای کلان و مطلق اخلاقی بر موارد و مصادیق است.
البته هرچند رویکرد اخلاق کاربردی در میراث اخلاق اسلامی بی‌پیشینه نیست، و عالمان اخلاق
مسلمان به حوزه‌های اختصاصی اخلاق، مانند اخلاق حکم‌رانی، اخلاق دانش‌وری، اخلاق پزشکی و اخلاق
محیط زیست توجه داشته‌اند، اما امروز به اهتمامی فزون‌تر نیازمند است.
آنچه گفته شد، گوشه‌ای از مباحث مربوط به اخلاق عملی بود، که کتاب‌های زیادی از پیشینیان و معاصران با روش‌ها و نظریات جدید براساس نیازمندی‌های زمانه نوشته شده است که برای
مطالعه بیشتر لازم است به منابع تخصصی آن مراجعه کرد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «اخلاق عملی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۱.
